MIKNATISLAR
10. Sınıf ve ygs fizik. Mıknatıs, mıknatıs çeşitleri, manyetik maddeler, ferromanyetik, diamanyetik, paramanyetik maddeler. Yapay mıknatıs elde etme.
Mıknatıs nedir.
Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği bulunan maddelere mıknatıs denir. Doğal mıknatıslara magnetit veya mıknatıs taşı denir. Bu mıknatıslar bir demir oksit (Fe3O4) bileşiğidir.
Manyetik olaylar tarihte ilk kez M.Ö. 600 lü yıllarda Türkiye’nin batısında eski bir kent olan magnesia (Manisa) yakınlarında gözlemlendiği bilinmektedir. Bu alanda mıknatıslanmış demir cevheri parçalarındaki mıknatıslık özelliği keşfedilmiştir. Bu parçalar doğal mıknatıs olarak bilinir. Bazı tarihçiler M.Ö 800’lü yıllarda eski Yunanlıların mıknatıs hakkında bilgileri olduğunu öne sürerler. Bazı tarihçilerde pusulanın M.Ö 13. Yy da Çin de kullanıldığını öne sürerler.
Bir mıknatıs iki kutba sahiptir. Mıknatısın uçlarından biri kuzey kutbu, diğeri güney kutbu olarak adlandırılır. Eğer bir mıknatıs ağırlık merkezinden bir iple asılırsa mıknatısın uçları kuzey – güney doğrultusunda uzanır. Mıknatısın kuzey kutbu yerkürenin kuzey yönüne bakar.
Mıknatısların kuzey kutbu (N) harfi ile güney kutbu ise (S) harfi ile gösterilir. ‘N’ harfi North (Kuzey) kelimesinin baş harfidir,’ S’ harfi South (Güney) kelimesinin baş harfidir.
Bir mıknatıs kaç parçaya bölünürse bölünsün elde edilen yeni mıknatıslar hep iki kutuplu (N ve S) olurlar.
Bir mıknatıs at nalı şeklinde veya çubuk şeklinde olabilir. Mıknatıslarda aynı kutuplar birbirlerini iterken, zıt kutuplar birbirini çeker.
Mıknatıslar doğadan serbest bulundukları gibi yapay olarak da üretilebilirler. Doğal mıknatıslar tabiatta sınırlı miktarda bulunduğundan yapay yollarla mıknatıslar elde edilmektedir.
Maddelerin Manyetik Özelliklerine Göre Sınıflandırılması
Doğal mıknatıslarda kutuplanma süreklidir. Yapay mıknatıslarda mıknatıslık etkisi veren özellik yok olursa kutuplaşma ortadan kalkar. Maddeler manyetik özelliklerine göre üçe ayrılırlar. Ferromanyetik maddeler, Diamanyetik maddeler, Paramanyetik maddeler.
Ferromanyetik Maddeler: Demir, nikel, kobalt gibi güçlü manyetik etki gösteren maddelerdir. Bunların bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den çok büyüktür. Bunlar manyetik alan içerisine konulduklarında manyetik alan şiddetini oldukça artırırlar.
Paramanyetik maddeler: Alüminyum, manganez, platin gibi bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den biraz fazla olan maddelerdir. Bir manyetik alan içerisine konulduklarında manyetik alanı biraz sıklaştırırlar.
Diamanyetik Maddeler: Altın, gümüş, elmas, kurşun gibi daha az manyetik özellik gösteren maddelerdir. Bağıl manyetik geçirgenlikleri 1’den küçüktür. Manyetik alan içerisine konulurlarsa manyetik alan şiddetini biraz zayıflatırlar.
Yapay Mıknatıs Elde Etme Yolları
A. Sürtme Yolu İle Mıknatıs Elde Etme
Demir, nikel gibi ferromanyetik maddeler bir mıknatısın aynı kutbuna sürekli aynı yönde olmak şartıyla sürtülürse, demir çubuk mıknatıs haline gelir. Bunun nedeni demir içinde gelişigüzel dağılmış mıknatıs çiftlerinin sürtme sonucu belli bir düzende dizilmeleridir.
Mıknatıslık özelliği gösteren maddeleri bir mıknatısa sürerek mıknatıs haline getirmeye sürtme ile mıknatıslama denilir.
B. Dokunma İle Mıknatıslanma
Bir mıknatısın uçlarına demir, nikel gibi maddeler dokundurulursa mıknatıs bunları kendisine çeker ve tutar. Mıknatıs tarafından tutulan bu maddelerde mıknatıs gibi davranır. Bu maddeler mıknatısın S ucuna dokundurulursa, mıknatısa yapışan uçları N kutbu haline gelir. Eğer bu maddeler mıknatısın N kutbuna dokundurulursa, mıknatısa yapışan kısımları S kutbu haline gelir. Diğer kutbu N kutbu olur.
Mıknatıslık özelliği gösteren maddelerin bir mıknatısa dokundurulması ile oluşan mıknatıslanmaya dokunma ile mıknatıslanma denir.
C) Etki İle Mıknatıslanma
Demir ve nikel gibi maddeler bir mıknatısın kutuplarından birine temas etmeksizin yaklaştırılırsa bir mıknatıs gibi davranırlar. Maddeler mıknatısın etki alanından uzaklaştırılırsa mıknatıslık özellikleri kaybolur.
Mıknatıslık özelliği gösteren maddelerin bir mıknatısa yaklaştırma yolu ile mıknatıslanmasına etki ile mıknatıslanma denir.
SANATSAL BİLGİ
29/10/2016