BİTKİLERDE GÖVDE YAPISI
12. sınıflar ve YKS biyoloji dersi. Bitkisel organlardan gövdenin yapısı ve görevleri. Tek ve çift çenekli bitkilerde gövde yapısı. Konu anlatımı.
Bitkinin yaprakları ve kökleri arasında kalan kısmına gövde denir. Gövde bitkinin bir organıdır. Gövdenin görevleri; bitkiyi yukarı doğru geliştirmek, yeni dallar oluşturmak, yaprakları ve yan dalları, yeni sürgünleri beslemek ve bunlara destek olmaktır.
Çok yıllık bitkilerde gövde kökten başlar ve belli bir miktar uzadıktan sonra yan dallara ayrılır. Bu yan dalların her biri yeni yan dallar oluşturur. Bu yan dallar üzerinde çiçek ve yapraklar oluşur. Gövde kökten aldığı su ve mineralleri tüm yan dallara, çiçeklere ve yapraklara ulaştırır. Yapraklarda üretilen besin, bitkinin köklerine gövde vasıtasıyla ulaştırılır.
Gelişmiş bitkilerde gövde, otsu gövde ve odunsu gövde olmak üzere ikiye ayrılır. Otsu gövde yeşil renkli, yumuşak yapılıdır. Otsu gövdede odunlaşma yoktur, kabuk bulunmaz. Yonca, lale, mısır, buğday, arpa gibi bitkilerin gövdesi otsu gövdedir.
Odunsu gövde çok yıllık bitkilerde bulunan gövdedir. Bu bitkilerin gövdesi sert ve odun yapısındadır. Dıştan koruyucu bir kabuk ile kapatılmıştır. Meşe, kavak, kiraz, kestane, çam gibi bitkilerin gövdesi odunsu gövdedir.
Tek yıllık bitkilerin gövdeleri otsu gövde, çok yıllık bitkilerin gövdeleri ise odunsu gövdedir. Otsu veya odunsu gövdeye sahip bitkiler tek veya çift çenekli olabilir.
Tek yıllık bitkilerde gövde fotosentez görevini de yapar. Bu bitkilerin gövdeleri odunlaşmamıştır, yeşil renkli ve incedir. Örneğin; fasulye, yonca, buğday, mısır, mercimek ve çeşitli otlar hem gövdeleri hem de yaprakları ile fotosentez yaparlar.
Çok yıllık bitkilerde, meristem dokunun oluşturduğu yeni hücreler kalınlaşıp farklılaşıncaya kadar fotosentez yapabilirler.
Çok yıllık bir bitkide gövdenin en uç kısmında meristem doku bulunur. Bu doku koruyucu pullarla örtülmüştür. Koruyucu pullar kubbe şeklinde meristem dokuyu örtmüştür. Bu yapıya tepe tomurcuğu adı verilir. Mevsim ve sıcaklık uygun olduğunda tepe tomurcuğunun pulları dökülür ve gövde uzamaya başlar.
Nodyumlar: Gövde üzerinde yaprakların oluştuğu bölgeler bulunur. Bu bölgelerde hem gelişme sırasında Hem de yeni sürgün odunlaştıktan sonra yapraklar oluşur. Bu bölgelere "nodyum" denir.
İnternodyumlar: İki nodyum arasında kalan bölgeye "internodyum" denir.
Aksiler (yanal tomurcuk): Yaprağın gövdeye bağlandığı kısımda gövde ile yaprak arasında oluşan tomurcuklara “yanal tomurcuk” adı verilir.
Odunsu gövdeye sahip olan bitkiler genellikle çift çenekli (dikotil) bitkilerdir. Bu bitkilerde en dışta periderm koruyucu dokusu yer alır. Bu dokunun altında parankima hücrelerinden oluşan kabuk bulunur. Kabuğun altında merkezi silindir denilen kısım yer alır. Merkezi silindirde ksilem ve floem iletim demetleri bulunur. Merkezi kısmın orta kısmına “öz bölgesi” adı verilir. Merkezi silindirde yer alan odun ve soymuk boruları genellikle tek sıralı halka biçiminde sıralanmışlardır. Odun ve soymuk boruları arasında kambiyum bulunur.
Kambiyum dokusu biri ilkbaharda diğeri sonbaharda olmak üzere iki kez odun dokusu oluşturur. Kambiyum dokusu yeni odun ve soymuk boruları oluşturdukça bitkinin gövdesi kalınlaşır. Kalınlaşan bitki gövdesinde iç içe halkalar görülür. Bu halkalara “yaş halkaları” adı verilir. İlkbahardaki halka açık renkli, sonbahardaki halka koyu renklidir.
Tek çenekli bitkilerde kambiyum bulunmaz, iletim demetleri gövdeye düzensiz dağılmışlardır. Yaş halkaları bulunmaz. Tek çenekli bitkilerde kambiyum bulunmadığından enine büyüme (kalınlaşma) görülmez. Tek çenekli bitkilerde korteks ve öz tabakası da bulunmaz.
Tek çenekli bitkilerin otsu gövdelerini epidermis dokusu örter.
Çift çenekli bitkilerin odunsu gövdelerini periderm tabakası örter.
Otsu gövdeye sahip çift çenekli bitkilerde korteks, kambiyum ve öz bölgesi bulunur. Kambiyum, dışa doğru floemi, içe doğru ksilemi meydana getirir. Bu bitkilerin gövdelerinin merkezinde parankima dokusu yer alır.
Tek çenekli Bitkilere Örnekler
Buğday, mısır, soğan, lale, zambak, çim,
Çift Çenekli Bitkilere Örnekler
Ayçiçeği, sardunya, yonca, ıspanak, tik ağacı, meşe, akçaağaç
Bitkilerde Suyun Emilmesi ve Taşınması
Bitkilerde Kökün Yapısı
SANATSAL BİLGİ
02/02/2018