BİTKİLERDE HAREKET
12. sınıflar ve YKS biyoloji dersi. Bitkilerde hareket çeşitleri. Fototropizma, geotropizma, hidrotropizma, kemotropizma ve nasti hareketleri . Konu anlatımı.
Bitkiler kökleriyle toprağa bağlıdırlar. Bu nedenle yer değiştirme hareketi yapamazlar. Bitkilerin hareketleri genellikle yönelme şeklinde olur. Örneğin bitkilerin ışığa doğru yönelmesi, bitki dalının kaya, vadi gibi bir yapıyla karşılaşınca yön değiştirmesi gibi.
Bitkilerin hareketi tropizma hareketleri ve nasti hareketleri olmak üzere iki ana başlıkta incelenir.
Bitkilerde Tropizma Hareketi
Tropizma, yönelim hareketidir. Bitkilerin uyarıcının yönüne bağlı olarak yaptıkları harekete tropizma hareketleri denir. Bu hareket uyarıcının bulunduğu yöne doğru veya zıt yöne doğru olabilir. Eğer yönelme uyarana doğru ise pozitif tropizma, zıt yönde ise negatif tropizma adı verilir. Başlıca tropizma hareketleri aşağıda sıralanmıştır.
1. Fototropizma
Bitkilerin ışığın gelme yönüne bağlı olarak oluşturdukları yönelim hareketidir. Bitkiler ışıktan maksimum düzeyde faydalanabilmek için ışığa doğru yönelirler. Bu yönelmede oksin hormonu rol oynamaktadır. Oksin hormonu bitkinin ışık almayan kısımlarında yoğunlaşarak bu bölgenin daha fazla büyümesini ve bitkinin güneşe bakacak şekilde konumlanmasını sağlamaktadır.
Bitkinin ışık kaynağına bakacak şekilde yönelmesi pozitif tropizmadır.
Bir bitki deney ortamında kökleri izlenebilecek şekilde muhafaza edilirse bitkinin dallarının ışık yönünde köklerinin ışığın zıddı yönünde hareket ettiği görülecektir.
Bitkilerin güneşe yönelmesine en güzel örnek olarak ayçiçeği bitkisini verebiliriz. Bu bitkinin bir diğer adı "günebakan" bitkisidir. Bu bitki gelişinceye kadar gün içinde sürekli güneşi izlemektedir. Geliştikten sonra doğuya bakacak şekilde sabitlenir.
2. Geotropizma
Bitkilerin yerçekimi etkisine göre oluşturduğu yönelme hareketine geotropizma adı verilmektedir. Bitkinin hareketi yerçekimi yönünde ise buna pozitif tropizma, yerçekiminin tersi yönde ise negatif tropizma denir.
Bitkilerin kökleri yerçekimi yönünde uzar. Bu olay pozitif tropizmadır.
Bitkinin gövdesi ise yerçekiminin zıddı yönünde uzar. Bu olay negatif tropizmadır.
3. Hidrotropizma
Bitkilerin su etkenine karşı oluşturduğu yönelme hareketine hidrotropizma adı verilir.
Suyun bulunduğu kısım nemlidir, nemi (veya suyu) algılayan kök dokularında oksin hormonu suyun az olduğu yönde toplanır. Suyun az olduğu tarafta bitki daha fazla hücre oluşturur ve kök suyun olduğu yöne doğru kıvrılır. Bu şekilde kök suya doğru gelişerek pozitif tropizma yapmış olur.
4. Haptotropizma
Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tepki haptotropizma olarak adlandırılır.
Sarmaşık bitkisinin dokunduğu nesnelere sarılması bu harekete bir örnektir.
5. Kemotropizma
Bitkinin kimyasal etkenlere karşı gösterdiği yönelme hareketidir.
Bitki köklerinin bitki için yararlı mineral maddelere doğru uzanması, zararlı maddeleriden uzaklaşması bu tropizma hareketine örnektir.
Çiçeklerdeki polen tüpünün embriyo kesesine taşınması bu hareket kapsamına girer.
Bitki köklerinin yararlı maddelere yönelimi pozitif tropizma, zararlı maddelerden uzaklaşması negatif tropizmadır. Burada yönelim uyarıcı madde tarafına doğru ise hareketin pozitif tropizma, zıt yöne ise negatif tropizma olduğuna dikkat ediniz.
Polen tüpünün hareketi uyaran yönünde olduğundan pozitif tropizmadır.
6. Travmatropizma
Yaralanmalara karşı oluşan yönelme hareketine travmatropizma adı verilir.
Bitki kökü yaralanırsa yaralanan bölgede bir hormon salgılanarak bitki kökünün ters tarafa doğru hareket etmesini sağlar.
Bitkilerde Nasti Hareketleri
Uyartının yönüne bağlı olmadan gerçekleşen hareketlere nasti (ırganım) hareketleri denir.
Nasti hareketlerini turgor basıncının değişimi ortaya çıkarır.
Nasti hareketleri de uyarana bağlı olarak adlandırılırlar.
1. Fotonasti
Bitkilerin ışık etkisi altında gerçekleştirdikleri harekete fotonasti adı verilir.
Fotonastiye bir örnek olarak sarmaşık bitkisi verilebilir. Sarmaşık bitkisinin çiçekleri gündüz açılır, gece kapanır.
Bir başka örnek akşamsefası bitkisinde görülür. Bu bitkinin çiçekleri karanlıkta açar, aydınlıkta kapanır.
2. Termonasti
Sıcaklığa karşı gerçekleşen hareketlerdir.
Çiğdem çiçeği soğuk havada kapanır, sıcak havada tekrar açar.
Lale çiçekleri de soğukta kapanıp sıcakta açılır.
3. Sismonasti
Bitkilerin dokunmaya karşı gösterdikleri tepki hareketidir.
Küstüm otuna dokulunca yapraklarını kapatması sismonasti hareketine örnektir.
Böcekkapan bitkisi yapraklarına bir böcek konduğunda yapraklarını kapatır.
Bitkilerde Endonom Hareketler
Bu hareket türünde bitki hareketi herhangi bir dış etken nedeniyle gerçekleşmez. Bu hareketler bazen hormonların etkisiyle, bazen de turgor basıncı ile oluşur.
Bitkisel Hormonlar
SANATSAL BİLGİ
06/02/2018