BİTKİLERDE KÖK VE YAPISI
12. sınıflar ve YKS biyoloji dersi. Bitki fizyolojisi konusu. Tek çenekli ve çift çenekli bitkilerde köklerin yapısı ve görevleri. Kaliptra, uzama ve büyüme bölgesi. Kazık kök ve saçak kök.
Bitkiler hem yer çekimi yönünde yerin merkezine doğru, hem de yer çekiminin zıttı yönde yerden yukarı doğru gelişme gösterirler. Bitkinin toprak altındaki organlarına kök adı verilir. Kökler yer çekimi yönünde gelişme ve büyüme eğilimi gösterirler.
Köklerin birincil görevi bitkinin toprağa tutunmasını ve ayakta kalmasını sağlamaktır. Özellikle çok yıllık bitkilerde bitkinin toprak üstü gövdesi ne kadar gelişme göstermişse, kökleri de o kadar gelişme gösterir. Kökler yeterince gelişemezse bitkinin toprak üstü gövdesi de gelişemez.
Köklerin bir başka hayati önemi bitkinin ihtiyacı olan su ve mineral maddelerin topraktan alınmasını sağlamaktır. Bitkinin kökleri ne kadar derinlere ve geniş alanlara yayılmışsa bitki, toprağa o derece sağlam tutunur. Ayrıca bitkinin besin ve su bulma şansı da yüksek olur.
Bazı bitkilerde kökler farklı görevler üstlenmiştir. Patates, havuç, turp gibi mevsimlik bitkilerde kök besin depo etmeye yaramaktadır.
Köklerin yukarıda saydığımız görevleri dışında başka görevleri de vardır. Aminoasit sentezlemek, gaz alışverişi yapmak, boşaltıma yardımcı olmak kökün diğer görevlerindendir.
Tohumlu bitkilerde, tohum içinde embriyonik kök adı verilen bir kısım bulunur. Bu kısım tohum çimlendiğinde gelişerek ana kökü meydana getirir. Ana kökte gelişip dallanarak yan kökleri meydana getirir. Toprak içinde bulunan bir tohumdan embriyonik gövde yeryüzüne doğru hareket ederek uzarken, embriyonik kök yer merkezine doğru uzanarak büyür.
Ana kök, bir tanedir. Bu kök çok yıllık bitkilerde bulunur, tek yıllık bitkilerde bulunmaz.
Yan kökler, ana kökten çıkarak çevreye ve toprağın derinliklerine doğru uzanan köklerdir.
Emici tüyler, topraktan su ve suda çözünmüş mineral maddeleri alan yapılardır. Bunlar ömürlerini tamamladıkça yerlerine yenileri oluşturulur.
Yüksük (kaliptra) adı verilen yapı köklerin ucunda bulunur ve kökün toprak içinde ilerlemesini sağlar.
Bir kök; kaliptra, bölünme bölgesi, uzama bölgesi ve emici tüyler bölgesi olmak üzere 4 kısımda incelenmektedir.
Kaliptra:
Köklerin ucunda bulunan meristem dokusu sürekli bölünüp çoğalarak kökü geliştirir. Bu meristem hücreleri canlıdır. Kök ucunda bulunan ve kaliptra adı verilen bir yapı, bu meristem hücrelerinin zarar görmesini engeller. Kaliptra hücreleri bir çeşit madde salgılayarak toprağı kaygan ve yumuşak hale getirir ve köklerin rahatça uzamasını sağlar. Bu maddeye müsilaj adı verilmektedir.
Hücre Bölünme Bölgesi:
Bu kısma meristematik bölge de denilmektedir. Bu kısım meristem dokusundan oluşur. Meristem doku hücreleri sürekli bölünüp çoğalarak kökün uzamasını ve gelişmesini sağlar. Meristem hücreleri kök ucunun merkezinde bulunur. Kaliptra dediğimiz yapı bu hücreleri korumaktadır. Meristematik bölgenin uç kısmı büyüme konisi olarak adlandırılır.
Yeni oluşan kökler zamanla uzayıp kalınlaşır, önce uzama bölgesini daha sonra olgunlaşma bölgesini oluştururlar. Olgunlaşma bölgesinin hücreleri farklılaşarak iletim demetlerini ve emici tüyleri oluşturur.
Uzama Bölgesi:
Meristem doku hücrelerinin bölünmesiyle meydana gelen hücreler, uzunluklarını ve hacimlerini artırarak köklerin uzamasını sağlar. Kök ucundaki meristem dokudan sonra gelen bölgedir. Hücreleri henüz farklılaşmamıştır.
Emici Tüyler Bölgesi:
Bu bölge olgunlaşma bölgesi olarak da adlandırılır. Bu kısım uzama bölgesinin üst kısmında yer alır. Bu bölgede epidermis hücrelerinin birçoğu dışarıya doğru uzayarak emici tüyleri meydana getirir. Su ve mineral maddeler bu bölgede emilir.
Kök Tipleri
1. Saçak Kök
Bu kök türlerinde ana kök fazla gelişmemiştir. Gövdeden birbirine eşit uzunlukta çok sayıda kök çıkar. Bu bitkilerin kökü toprağın derinliklerine doğru fazla uzamamıştır.
Saçak köklerde kambiyum bulunmaz, iletim demetleri düzensiz dağılmıştır.
Bu bitki türlerine soğan, arpa, buğday, pırasa örnek verilebilir.
Bu kök türü monokotil bitkilerde görülür.
2. Kazık Kök
Ana kök toprağın derinliklerine doğru uzar, ana kökten yan kökler meydana gelir ve bu kökler yanlara ve toprağın derinliklerine doğru ilerler. Kambiyum vardır, iletim demetleri düzenli dağılmıştır.
Havuç, karahindiba, pancar, turp bu gruptandır.
Bu kök türü dikotil bitkilerde görülür.
Köklerin Yapısı
Bitkinin kökünden enine bir kesit alınarak incelenirse başlıca üç kısımdan oluştuğu görülür. Bu kısımlar dıştan içe doğru; epidermis, korteks ve merkezi silindir olarak adlandırılan yapılardır.
Epidermis, tek hücre tabakasından oluşan koruyucu dokudur. İçteki hücreleri dış ortamın olumsuz etkilerine karşı korur. Epidermis tabakasının altında korteks (kabuk) adı verilen yapı bulunur. Korteks kısmı, hücrelerarası boşlukları fazla olan ve ince çeperli temel dokudan meydana gelmiştir. Korteksin iç kısmındaki hücreler endodermis adı verilen yapıyı meydana getirirler. Endodermis su geçirmeyen bir tabakadır. Korteks ile merkezi silindiri birbirinden ayırır.
En içteki merkezi silindir kısmı, iletim demetlerini içeren yapıdır.
Periskl: Merkezi silindirde yer alan bir yapıdır. Bu yapı lateral meristemin oluşmasında, yanal köklerin oluşmasında görev alır. Periskl’in bir diğer görevi ise topraktan alınan iyonların odun borularına taşınmasını sağlamaktır.
Tek çenekli ve çift çenekli bitkilerin kök yapılarında farklılıklar bulunur.
Çift çenekli bitkilerde odun boruları kökün merkezinde ve yıldız şeklindedir. Soymuk boruları, odun borularının arasına yerleşmiştir.
Tek çenekli bitkilerde kökün ortasında bir öz bölgesi bulunmaktadır. Odun ve soymuk boruları, bu öz bölgesinin çevresinde bulunur.
Bitkilerde Yaprakların Yapısı
Bitkilerde İletim Dokusu
SANATSAL BİLGİ
28/01/2018