BİTKİLERDE ÖRTÜ DOKUSU
12. Sınıflar biyoloji konusu. Bitkilerde örtü dokusunun yapısı ve özellikleri. Epidermis ve periderm dokusu. Stoma, hidatot, tüyler, dikenler ve kovucukların yapı ve işlevleri.
Bitkilerde kök, gövde, yaprak ve meyvenin üzerini örten ve içteki hücreleri sıcaklık, mekanik etki, böcek, aşırı su kaybı gibi olumsuz dış etkilerden koruyan dokudur. Örtü dokusu, bitkiyi olumsuz dış etkenlere karşı korurken, aynı zamanda çevre ile bitki arasında gerçekleşen madde alışverişinin kontrollü bir biçimde yapılmasını sağlar. Örtü dokusu, bazen tek hücre tabakasından bazen de çok sıralı hücre tabakasından meydana gelir.
Örtü dokusu, epidermis ve periderm olmak üzere iki ana başlık altında incelenir.
1. Epidermis
Bitkinin kök ve gövdesindeki genç kısımların ve yapraklarının yüzeyini örten ve genellikle tek tabakalı hücrelerden oluşan yapıdır. Epidermis dokusunda hücreler arasında boşluk bulunmaz. Epidermis hücreleri büyük kofulludur ve stoplazmaları azdır.
Epidermis hücrelerinde kloroplast bulunmaz.
Epidermis hücreleri, kütikula adı verilen mumsu bir madde salgılarlar. Kütikula tabakası bitkiyi mekanik, yüksek sıcaklık, aşırı su kaybı, böcek saldırısı gibi dış etkilere karşı korur. Kütikula tabakası nemli bölge bitkilerinde ince iken, kurak bölge bitkilerinde kalındır. Kütikula bitkinin terlemeyle kaybettiği su miktarını önemli ölçüde azaltmaktadır.
Epidermis hücreleri çeşitli bitkilerde farklılaşarak bitki yüzeyinde stoma, hidatot, tüy ve diken adı verilen yapıları meydana getirmiştir.
Stomalar (Gözenekler):
Bitkinin genellikle yeşil kısımlarında bulunurlar. Bitkide CO2 ve su buharı alışverişini sağlayan yapılardır. Yapraklarda bol miktarda bulunurlar.
Stomalar, aralarında bir açıklık (por) bulunan birbirine komşu iki adet bekçi hücresinden meydana gelmiştir. Bekçi hücrelerinin çevresinde yardımcı hücreler bulunur. Stoma hücrelerinin stoma açıklığına bakan kısımlarındaki çeperleri kalın, diğer kısımlarındaki çeperleri incedir. Stomaların altında havalandırma parankiması bulunur. Stomadan giren gazların yaprağa dağılımı ve yapraklardaki gazların stomaya ulaştırılması bu parankima ile olur.
Stoma su bitkilerinde bulunmaz. Diğer bitkilerin toprakaltında kalan kısmı hariç, diğer tüm kısımlarında stoma bulunabilir.
Stoma hücreleri canlıdır, kloroplasta sahiptirler. Bekçi hücreleri fotosentez yaparlar, yaprak hücrelerinde fotosentez sonucu oluşan O2 nin ve fizyolojik olaylar sonucu oluşan su buharının dışarı verilmesini sağlarken, fotosentez için gerekli olan CO2 in dış ortamdan yaprak içine geçişini sağlarlar. Ayrıca bitki karanlık ortamlarda (örneğin gece) fotosentez yapamadığında solunum yapar. Solunum sonucu oluşan CO2 yine stomalar tarafından bitki dışına verilir.
Hidatotlar (Su savağı):
Çoğunlukla nemli ortam bitkilerinde görülen yapılardır. Bu yapılar terleme yolu ile atılamayan fazla suyun dışarı atılmasını sağlarlar. Açılıp kapanma özellikleri yoktur. Su ile birlikte bazı mineral maddeler de dışarı atılır. Hidatotlar ksilemle bağlantılı halde bulunurlar. Bitkilerin fazla suyu hidatot açıklıklarından dışarı atmasına damlama (gutasyon) adı verilir.
Tüyler:
Epidermis hücrelerinin farklılaşarak dışa doğru çıkıntılar oluşturmasıyla meydana gelen yapılardır. Bazı tüylerin hücreleri canlıdır, bazı tüylerin hücreleri ise stoplazmalarını tamamen kaybetmiş ve cansız durumdadır. Tüyler, farklı ortam bitkilerinde farklı görevler üstlenmişlerdir.
Korunma tüyleri, bitkiye gölgelik sağlayarak su kaybını azaltırlar. Bu tüyler genellikle kurak ortam bitkilerinde bulunur.
Savunma tüyleri, bitkiyi düşmanlarına karşı koruyan tüylerdir. Bu tüyler sivri uçlu ve kalkerli yapıdadır. Örneğin ısırgan otu bitkisinde bulunan tüyler, savunma tüyleridir. Savunma tüylerinin bir başka görevi stomaları doğrudan rüzgar almaktan korumalarıdır.
Salgı tüyleri, aromatik kimyasallar, saf su, eterik yağ ve kalkerli su gibi maddeler salgılarlar. Bazı bitkilerin taç yapraklarında, bazı bitkilerin gövde ve yapraklarında bulunurlar. Sardunya ve kekik bu bitkilere iki örnektir.
Emici tüyler bitkilerin kökünde bulunur ve emme yüzeyini artırarak su ve mineral maddelerin daha fazla emilimini sağlarlar.
Tırmanma tüyleri, dış desteklere sarılarak uzanan bitkilerde bu desteklere sarılmayı sağlarlar.
Dikenler (Emergensler):
Emergensler bitkide genellikle savunma görevi yaparlar. Bununla birlikte salgı ve tutunma görevleri de üstlenebilirler. Bu yapılar sadece epidermis hücrelerinden oluşmaz, epidermisin altında yer alan parankima dokusu ve bazen iletim dokusu da bu yapıya katılabilir.
Bazı bitkilerde emergensler hayvanlara karşı bitkiyi savunurlar. Bu bitkilerde bulunan dikenler hayvanların bu bitkileri tüketmesini önlemektedir.
Bazı bitkilerin tohumlarında bulunan dikenler, hareket halindeki çeşitli canlılara ve nesnelere tutunmayı sağlayarak tohumun uzak bölgelere taşınmasını sağlarlar.
2. Periderm (Mantar) Doku
Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinde yer alan epidermis dokusu zamanla parçalanarak yerini periderm (mantar) dokusuna bırakır.
Periderm hücreleri süberin adı verilen ve suya karşı geçirgen olmayan mumsu bir madde salgılarlar. Bitkinin yüzeyini kapatarak su kaybını engeller. Süberin aynı zamanda bitki mekanik etkilerden, aşırı sıcak ve soğuktan, böceklerden korur.
Periderm üzerinde kovucuk adı verilen açıklıklar bulunur. Bu açıklıklar bitkinin gövdesindeki canlı hücrelerin gaz alış – verişini sağlar. Kovucuklar (lentisel) çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinde bulunur, kloroplast taşımazlar, hücreleri cansızdır, açılıp kapanma özellikleri yoktur.
Bitkilerde Temel Doku
Bitkilerde Meristem Dokusu
SANATSAL BİLGİ
16/01/2018