BİTKİLERDE YAPRAKLARIN YAPISI
12. Sınıflar ve YKS biyoloji konusu. Bitkilerde yaprağın yapısı ve görevleri. Yaprak çeşitleri. Yaprak ayası, yaprak sapı. Yaprağı oluşturan bölümler. Konu anlatımı.
Bitkilerin gövdelerinin üzerinde yer alan, genellikle terleme ve fotosentez olayını gerçekleştiren, ince ve yassı organlarına yaprak adı verilir.
Bitkiler yeryüzünde canlı yaşamının devam etmesini sağlayan canlılardır. Yeryüzündeki tüm besinlerin ana üreticileri canlılardır. Etçil beslenen hayvanların tükettiği canlılar zincirin bir halkasında mutlaka bitkisel besinlerle beslenmektedir.
Yeryüzünde kemosentez yapan canlılar hariç diğer tüm canlılar yaşamlarını sürdürmek için oksijene ihtiyaç duymaktadırlar. Bu oksijen bitkiler tarafından üretilerek doğaya salınır.
Bitkiler terleme yolu ile bulundukları bölgenin iklimini yumuşatıcı etki yapar. Bölgede yağış miktarına olumlu etki yaparlar.
Bitkiler atmosferdeki CO2 miktarını alarak parçalar ve besin üretiminde kullanırlar. Bu işlevleriyle havayı temizleyici görev üstlenirler.
Yukarıda saydığımız ve saymadığımız daha birçok özelliği bitkiler yaprakları ile gerçekleştirirler.
Otçul bitkiler gövdeleri ile de bu işlemleri gerçekleştirirler. Ancak bu bitkilerin etkisi çok fazla değildir. Çok yıllık bitkilerin çoğu sonbaharda yapraklarını döker. Bitkiler yaprak dökme mevsiminde metabolik artıklarını yaprakları aracılığıyla dışarı atarlar. Böylece yapraklar bitkide boşaltımı gerçekleştirmiş olur.
Yapraklar, gövde üzerindeki büyüme noktalarının yan tarafındaki çıkıntıların gelişmesiyle meydana gelirler.
Bir yaprak, yaprak ayası, yaprak kını ve yaprak sapı olmak üzere iki temel kısımdan oluşur.
1. Yaprak Ayası
Yaprağın yassı ve geniş yüzeyi yaprak ayası olarak adlandırılır. Fotosentez yaprak ayasında gerçekleştirilir. Terleme ve gaz alışverişi de yine yaprak ayasından yapılır. Yaprak ayası klorofil bakımından zengindir. Yaprağa yeşil rengini klorofiller verir. Yaprak ayasının geniş yüzeyi güneş ışığından maksimum derecede faydalanmasını sağlar. Yaprak ayasının genişliği aynı zamanda terleme ve gaz alışverişi içinde geniş yüzey sağlar.
Yaprak ayasının yapısı nemli iklim bölgelerinde geniş yapılı ve yayvan, kurak bölge iklimlerinde ise küçük ve dikensidir. Bu yapı nemli bölgelerde terlemeyi kolaylaştırırken, kurak bölgelerde su kaybını engeller.
Yaprak içerisinde bir ağ şeklinde yayılmış iletim demetleri bulunur. Bu demetler beslenme ve madde alışverişini sağlarlar.
Yaprak ayasında bulunan iletim damarlar tek çenekli bitkilerde paralel bir biçimde dağılmışlardır. Çift çenekli bitkilerde ise iletim demetleri dallanmış yapıda bulunurlar.
Farklı bitki türlerinde farklı şekillerde yapraklar görülebilir. Bazı bitkilerde yaprakta bir tek yaprak ayası bulunur. Bitkilerin çoğunluğunun yaprakları bu biçimdedir. Bazı bitkilerde yaprakta birden fazla yaprak ayası bulunur. Tek yaprak ayasından oluşan yapraklara basit yaprak, birden fazla yaprak ayasından oluşan yapraklara ise bileşik yaprak adı verilir.
Basit yapraklı bitkilere örnek olarak elma, armut, kiraz, şeftali , vişne bitkileri gösterilebilir.
Bileşik yapraklı bitkilere örnek olarak yonca, meşe, üzüm, kestane, çilek bitkileri örnek verilebilir.
2. Yaprak Sapı
Yaprak ayasını gövdeye bağlayan kısma yaprak sapı adı verilir. Yaprak sapı, yaprağın güneşten maksimum verim almasını sağlar. Aynı zamanda yaprak sapında yaprak ayasına giden iletim demetleri bulunur.
Bazı bitkilerin yapraklarında yaprak sapı bulunmaz. Bu bitkiler otsu bitkilerdir. Örneğin mısır bitkisinin yaprakları doğrudan gövdeye bağlıdır. Arada yaprak sapı bulunmaz. Bu tür bitkilere buğday ve arpa bitkileri de örnek verilebilir.
3. Yaprak Kını
Bu kısma yaprak tabanı da denir. Yaprak sapının gövdeye bağlandığı bölüme verilen addır. Yapraktaki iletim demetleri bu bölümden gövdeye bağlanır.
Bir yaprak, dıştan içe doğru epidermis, mezofil ve iletim sistemi bölümlerinden meydana gelir.
Epidermis:
Yaprağın dış yüzeyini örten dokudur. Yaprağı dış etkenlere karşı korur. Epidermis tabakası üzerinde stomalar yer alır. Epidermis ışığa karşı geçirgen özelliktedir. Bu dokuda kloroplast bulunmaz.
Farklı bitkilerde epidermis ve epidermis üzerinde yer alan stoma, hidatot, emergens ve hidatotlar farklılık gösterir.
Epidermis tabakasının dış yüzeyi kutikula adı verilen mumsu bir madde ile örtülüdür. Epidermis ve bu tabakanın salgıladığı şeffaf mumsu madde yaprağa sağlamlık ve dayanıklılık verir, yabancı maddelerin yaprağa girişini önler.
Mezofil:
Alt ve üst epidermis arasında yer alan çok hücreli kısma mezofil tabakası denir. Mezofil tabakası içinde iletim demetleri ve kloroplastlı parankima hücreleri bulunur. Fotosentez olayları bu bölümde gerçekleşir.
Mezofil dokusu palizat ve sünger parankiması hücrelerinden meydana gelir.
Palizat parankiması üst epidermisin altında yer alır, bol kloroplast taşır. Hücreleri arasında boşluk bulunmaz. Hücreleri uzun ve dik silindir şeklindedir. Fotosentez yoğun olarak bu bölümde gerçekleşir.
Sünger parankiması alt epidermisin üstünde yer alır. Hücreleri düzensiz dağılmıştır, hücreleri arasında boşluklar bulunur. İletim demetleri bu kısımda yer alır. Bu bölümde kloroplast miktarı palizat parankimasına göre azdır.
İletim Demetleri:
Mezofil tabakasında bulunan yaprak damarlarında iletim demetleri bulunur. Damarların üst kısmında ksilem, alt kısmında floem yer alır. İnce iletim telleri mezofil tabakası içine gömülüdür ve görülmez. Kalın iletim demeti yaprak yüzeyinde belirgin şekilde görülür. Ksilem cansız hücrelerden oluşur, su ve mineral maddeleri taşır. Floem sistemi canlı hücrelerden meydana gelir, organik maddeleri taşır.
Terleme
Bitkilerde suyun stomalardan buhar halinde dışarıya atılmasına terleme adı verilir. Terleme ile bitkideki fazla su ve ısı dışarı atılır, topraktan su ve mineral madde alınır.
Stoma: Yapraklarda bulunan ve terleme, gaz alışverişi görevlerini gerçekleştiren yapılardır. Birbirine bakan iki bekçi hücresinden oluşmuştur. Bekçi hücreleri açılıp kapanarak gaz alışverişinin kontrollü biçimde gerçekleştirimesini sağlarlar. Stomalar bitkideki atık ve fazla suyu terleme yolu ile su buharı şeklinde dışarı atarlar.
Hidatot: Nemli iklim bölgelerinde yaşayan bitkilerde görülür. Hidatotlar bitkideki fazla soyu damlama yolu ile dışarı atarlar. Hidatotların açılıp kapanma özelliği yoktur.
Tüyler: Yaprağı örten epidermis dokusunun dışarı doğru çıkıntılar yapıp farklılaşmasıyla meydana gelmiştir. Tüyler; korunma, savunma, salgı gibi görevler üstlenmiştir.
Emergens (diken) : Epidermis ve parankima dokusunun dışarı doğru çıkıntı yapmasıyla oluşurlar. Savunma, tırmanma, salgı görevleri üstlenirler. Otçul hayvanlara karşı bitki için etkili bir savunma yapısıdır.
Yapraklarda yer alan stoma, hidatot, tüy gibi yapılarla ilgili ayrıntılı bilgilere örtü epiteli konusunda yer verilmiştir.
Bitkilerde Örtü Dokusu
Bitkilerde Yaprakların Yapısı
SANATSAL BİLGİ
28/01/2018