Özel Ders

BÜYÜME VE GELİŞME

Ygs, Lys ve 10. Sınıf biyoloji konusu.Canlılarda zigot ve segmentasyon olayları. Morula, blastula ve gastrula safhaları. Organogenez ve özelleşme. Embriyonik zarlar.

Büyüme

Canlılarda büyüme mitoz bölünmeyle hücre sayısının artması ve buna bağlı olarak canlı hacim ve kütlesinin artmasıdır.

Gelişme

Canlı yapısında meydana gelen bireysel değişikliklerdir. Hayat boyu devam eder. Bu gelişmeye döllenmeden sonra embriyo oluşumu, organların oluşumu, doğumdan sonra yürüme, konuşma örnek verilebilir.

Zigot ve Segmentasyon

Döllenmiş yumurtaya zigot adı verilir. Döllenmeden hemen sonra zigot mitoz bölünmelerle çoğalır. Zigotun döllenmeden hemen sonra hızlı mitoz bölünmelerle hücre sayısını artırması olayına segmentasyon adı verilir. Segmentasyonla hücre sayıları geometrik olarak artar.

Segmentasyonla hücre sayısı artarken toplam hacim değişmez. Segmentasyonla oluşan hücrelere blastomer adı verilir. Bu süreçte mitoz bölünmelerle hücre sayısı artarken, hücrelerin büyüklüğü azalır.

6 gün süren hızlı bölünmeler sonunda blastomerler, blastosist halini alır ve embriyo rahim duvarına gömülür,orada büyümesine devam eder.

Morula

Segmentasyon sonucu oluşan hücrelere blastomer adı verilir. Bu hücreler birbirinin aynı büyüklüktedir ve bir araya kümelenmişlerdir. Bu hücre topluluğuna morula adı verilmektedir.

Blastula

Morula döneminin ardından gelen safhaya blastula adı verilir. Blastula safhasında hücreler ortada bir boşluk oluşturacak şekilde kenarlara doğru hareket eder. Top şekline benzer bir yapı oluşturan hücrelerin ortasında oluşan boşluğa blastösol adı verilir. Bu safhada hücreler bölünmenin yanında büyümeye de başlar ve besinlerini çevreden madde alışverişi ile sağlamaya başlar. Bu dönemde hücrelerde farklılaşma olmaz.

Gastrula

Blastulanın bir kenarındaki hücreler, hücre hareketi ile blastösol bşluğuna hareket ederek bir çöküntü meydana getirir. Bu evreye gastrulasyon, bu evredeki embriyoya ise gastrula adı verilir. Çökmeden dolayı oluşan açıklığa ise blastopor adı verilir.

İçeri çöken ilk kısım bağırsaktır. Embriyonik gelişimde önce bağırsağın duvarında iki adet cep oluşur. Sonraki aşamalarda bu ceplerin oluşturduğu duvarlardan çeşitli organlar oluşur.

Bu safhada embriyo ektoderm ve endoderm adları verilen iki tabakalı bir yapı kazanır. Endoderm ve ektoderm tabakalarından ayrılan hücreler mezoderm tabakasını oluşturur. Mezoderm içindeki boşluğa sölom adı verilir.

Gastrula evresinde canlının tüm doku ve organlarını oluşturacak hücre tabakaları meydana gelir.

Farklılaşma ve Organogenez

Gastrula safhasında oluşan embriyonik tabakalardan doku ve organların oluşumuna organogenez adı verilir. Bu safhada gen faaliyetleri, hücre hareketleri, hücrelerarası etkileşim oluşur. Hücre grupları farklılaşıp özelleşerek doku ve organ gruplarını ve sistemlerini oluşturur.

Omurgalı canlılarda organ oluşumu notokord ile başlar.

Embriyoyu Koruyan Zarlar

Embriyo sürüngen, kuş ve memelilerde embriyonik zarlar ile korunur. Bu zarlar; Amnion, korion, allantois, vitellüs’tur.

Amnion Zarı

Embriyoyu kuşatan en içteki zardır. Fetüsü çepeçevre sarmıştır. Embriyo ile bu zar arasında amnion sıvısı bulunur.

Korion Zarı

Embriyoyu kuşatan zarlardan en dışta yer alan zardır. Memeli hayvanlarda plasenta oluşumuna katılır. Kuş ve sürüngen yumurtalarında gaz alışverişini sağlar.

Allantois

Kuş ve sürüngenlerde, embriyonun metabolik artıkları biriktirilir. Plasentalı memelilerde embriyonik gelişim sırasında göbek kordonundaki atardamar ve toplardamarlara dönüşür.

Vitellus

Plasentalı memelilerde bu kese rahme tutunduktan sonra kaybolur. Diğer canlılarda bu kese embriyonun besin maddelerini almasını sağlar.

buyumegelisme