CANLILARDA BESLENME ŞEKİLLERİ
Biyoloji. Canlılarda beslenme şekilleri, heterotrof ve ototrof canlılar. Fotosentetik ve kemosentetik ototroflar, birlikte yaşam biçimleri bu bölümün konusunu oluşturmaktadır.
Canlılar beslenme bakımından üçe ayrılır, Heterotrof beslenen canlılar, ototrof beslenen canlılar, hem heterotrof hem ototrof beslenen canlılar.
1- Ototrof Canlılar
Bu canlılar ihtiyaç duydukları besinlerini inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendileri sentezlerler. Fotoototrof ve kemoototrof canlılar olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Fotosentetik Ototroflar
Bu canlılar ışık enerjisi kullanarak besin sentezi yaparlar. Örneğin bitkiler havadan aldıkları CO2 i topraktan aldıkları H2 O ile güneş enerjisi yardımıyla parçalayarak besin sentezlerler. Sonuçta glikoz üretirken havaya O2 salınımı yaparlar.
Bitkilerde Besin Sentezi
Kükürt Bakterilerde Besin Sentezi
Kükürt bakterileri Karbondioksit (CO2 ) ile Sülfürü (H2 S) Işık enerjisi yardımıyla parçalayarak besin üretirler. Sülfür gazı açığa çıkarırlar.
Mavi yeşil algler, öglena, mor bakteriler de ışık enerjisi kullanarak besin sentezleyen canlılara örnektir.
Fotoototrof canlılarda besin sentezi hücrelerinde bulunan klorofillerde olur. Klorofiller prokaryotlarda stoplazmada bulunurken ökaryotlarda kloroplastlarda bulunur. Kloroplastlar bitkilerde yaprağın iç kısmındaki mezofil tabakasının içinde bulunur.
b.Kemosentetik Ototroflar
Bu canlılar ışık yerine inorganik maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan kimyasal enerjiyi kullanarak besin sentezi yaparlar. Demir, kükürt, Azot bakterileri kemoototrof bakterilerdir.
Kimyasal enerji kullanılarak besin elde edilmesi olayına kemosentez denir. Kemosentezde NH3 ve H2 S gibi zehirli maddeler tekrar kullanılabilir hale getirilir. Aynı zamanda azot ve karbon döngüsü sağlanır.
Kükürt bakterileri H2 S gibi kükürtlü bileşikleri oksitleyerek kimyasal enerji elde eder ve bu enerjiyi besin sentezinde kullanır.
H2 O yu fotosentetik bakteriler hidrojen kaynağı olarak, kemosentetik bakteriler ise enerji kaynağı olarak kullanır.
2. Hem Ototrof Hem Heterotrof Beslenme.
Bu gruba böcekçil bitkiler ve öglena örnek verilebilir. Böcekçil bitkiler azotça fakit topraklarda yaşarlar. Bu bitkiler azot ihtiyaçlarını yakaladıkları böceklerden karşılarlar. Karbonhidrat yağ ve vitaminleri ise kendileri sentezlerler.
3. Heterotrof Beslenme
Bu canlılar kendi besinlerini üretemezler, dışarıdan hazır aldıkları besinlerle beslenirler. Mantarlar, hayvanlar ve bazı tek hücreliler bu gruptandır.
Bu canlılar üç grupta incelenir.
a. Holozoik Beslenme
Bu canlılar besinlerini katı parçalar halinde başka bir canlı organizmadan karşılarlar. Bu canlılarda duyu, sinir, sindirim sistemleri ve sindirim enzimleri gelişmiştir.
Bu canlılar sadece bitkilerle beslenenler (otçul), sadece hayvanlarla beslenenler (etçil) ve hem bitki hem de hayvanlarla beslenenler olarak gruplandırılır (hem etçil hem otçul).
b. Çürükçül Beslenme
Bu gruptaki canlılar, ölmüş hayvan ve bitkiler üzerinde yaşar ve onların parçalanmasını sağlarlar. Bu beslenme şekli doğada maddenin döngüsünü sağlar.
Çürükçül bakteriler ve küf mantarları bu gruptandır.
c-Simbiyoz (Birlikte Yaşam)
Bu yaşam türünde iki farklı tür birlikte yaşar, bu birliktelik her iki taraf içinde yararlı veya bir taraf için zararlı olabilir.
1- Mutualizm
Bu yaşam türünde birlikte yaşayan her iki canlıda birbirlerinden faydalanmaktadır. Ayrılıkta her ikisi de zarar görür.
Bu yaşam tarzına likenler, geviş getiren memelilerin işkembesinde bulunan ve selülozu parçalayan bakteriler örnek verilebilir.
Likenler mantar ve alglerin birlikte oluşturduğu yaşama şeklidir. Mantar alglere su mineraller, karbondioksit ve yaşam ortamı sağlar, algler ise üreticidir, mantara besin ve oksijen verir.
Bu yaşam türünde birlikte yaşayan canlılar birbirlerinde ayrıldıklarında yaşamlarını sürdürmeye devam edebiliyorlarsa bu yaşam türüne protokooperasyon denir.
Örnek yengeç - deniz gülleri
2- Kommensalizm
Bu yaşam türünde birlikte yaşayan canlılardan biri yarar görürken diğeri yarar veya zarar görmez. Bu yaşam türüne köpek balığı ile yaşayan küçük balıklar örnek verilebilir. Köpek balığı avlanırken çevreye yayılan besinlerle küçük balıklar beslenir. Bu yaşam biçimi köpek balığına zarar vermez.
3- Parazitizm
Bu yaşam türünde canlılardan biri fayda görürken diğeri zarar görmektedir. Zarar veren canlıya asalak, zarar gören canlıya konak canlı denir.
-Tek hücreli parazitler: Virüs, sıtma mikrobu
-Hayvansal Parazitler:
Dış parazit ve iç parazitler olmak üzere 2’ye ayrılır. Bit, pire, kene gibi canlılar dış parazite örnektir, bu canlıların sindirim enzimleri gelişmiştir.
Tenya kıl kurdu gibi canlılar iç parazite örnektir bu canlıların sindirim enzimi yoktur. Birlikte yaşadıkları canlıların sindirilmiş besinlerinin kullanırlar. Birlikte yaşadıkları canlının sindirim siteminde yaşarlar.
-Bitkisel parazitler
Bu canlılarda yarı parazit ve tam parazit olmak üzere 2’ye ayrılırlar.
Yarı parazitler: Özel emeçleri ile konak bitkinin odun borularından su ve mineral madde alarak fotosentez yapabilen bitkilerdir. Örnek: Ökse otu
Tam parazitler: Emeçleri ile bitkinin soymuk borularından organik madde alan fotosentez yapmayan bitkilerdir. Örnek: Küsküt otu
SANATSAL BİLGİ
28/08/2016