Özel Ders

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Canlı ve cansız varlıklar. Canlıların ortak özellikleri, hücresel yapı, beslenme, solunum, büyüme, uyarılma, hareket, boşaltım, üreme, organizasyon, Adaptasyon.

Varlıklar temel olarak ikiye ayrılır.

A-Canlı Varlıklar

B-Cansız Varlıklar

Cansız Varlıklar

Bir etki olmaksızın hareket edemeyen varlıklardır, canlı varlıklar gibi atom ve moleküllerden oluşmakla birlikte büyüme, üreme, metabolizma özelliklerine sahip değillerdir.

Canlı ve Cansız Varlıkların Ortak Özellikleri

1-Belli şekil ve büyüklüğe sahiptirler.

2-Atom ve moleküllerden oluşmuşlardır.

3-Boşlukta yer kaplarlar.

4-Kütleleri vardır.

Cansız Varlıkların Ortak Özellikleri

1-Çoğalamazlar

2-Beslenemezler

3-Solunum yapamazlar

4-Büyüyemez ve gelişemezler

Canlıların Ortak Özellikleri

Tüm canlı varlıkların sahip olduğu ortak özellikler vardır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.

1. Hücresel Yapıya Sahip Olma.

Canlıların tüm özelliklerini taşıyan en küçük birimine hücre denir. Bazı canlılar tek hücreli(bakteri, amip, paramesyum, oglena), Bazı canlılar çok hücrelidir.

Hücreler prokaryot ve ökaryor hücreler olmak üzere ikiye ayrılır.

Ökaryot Hücreler: Zarla çevrili çekirdeği ve organelleri bulunan hücrelerdir. Örnekler; amip, mantar, bitki hayvan hücreleri.

Prokaryot Hücreler: Zarla çevrili çekirdeği ve organelleri bulunmayan hücrelerdir. Örnek; bakteri

2. Beslenme

Canlılar ihtiyaç duydukları enerjiyi sağlamak, hücre içindeki yaşamsal olayların sağlanması, büyümek gelişmek için beslenmeye ihtiyaç duyarlar. Canlılarda iki tür beslenme vardır.

a. Ototrof Canlılar: İhtiyaç duyduğu besini kendisi üreten canlıya ototrof canlılar denir. Ototrof canlılarda kemosentez yapan canlılar ve fotosentez yapan canlılar olmak üzere ikiye ayrılır. Fotosentez yapan canılar ışık enerjisi kullanırken kemosentez yapan canlılar çeşitli kimyasal madde kullanır.

b. Heterotrof Canlılar: Kendi besinlerini üretemeyen, hazır besinlerle beslenen canlılardır. Mantarlar, hayvanlar ve bazı bakteriler örnek verilebilir.

3. Solunum

Canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için enerji harcamak zorundadır, bu enerjiyi de besinlerden sağlarlar. Organik besinlerin yıkılmasıyla ATP üretilir ve vücudun enerji ihtiyacı karşılanır.

Canlıların, besinlerden ATP enerjisi elde etmesine solunum denir. Bu olay besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin, ATP(adenozin trifosfat) enerjisine dönüştürülmesiyle gerçekleşir. Oksijenli ve oksijensiz solunum olmak üzere iki tür solunum vardır. Oksijenli solunuma aerobik solunum, oksijensiz solunuma anaerobik solunum adı verilir.

a. Oksijenli solunum: Organik besinlerin oksijen kullanılarak parçalanması olayıdır. Bu solunum türünde enerji üretimi fazladır.

b. Oksijensiz Solunum: Organik besinlerin oksijensiz ortamda parçalanmasıdır. Bu solunum türünde enerji üretimi azdır.

4. Büyüme

Canlılardaki hücresel kütle ve hacim artışına büyüme denir.

Tek hücreli canlılarda tek hücrenin ağırlık ve hacminin artışıyla gerçekleşir. Çok hücreli canlılarda hücre ağırlık ve hacmiyle birlikte hücre sayısının artmasıyla büyüme meydana gelir.

5. Uyarılma ve Hareket

Bütün canlılar hareket etme özelliğine sahiptir. Canlıların çevresel etkilere karşı gösterdiği tepkiye hareket denir.

Hareket aktif veya pasif olmak üzere ikiye ayrılır.

a. Pasif Hareket: Yer değiştirme olmaz yönelme yerinde pozisyon değişimi söz konusudur. Bitkilerde yer değiştirme olmaz. Pozisyon değişikliği söz konusudur.

b. Aktif Hareket: Pozisyon ve yer değiştirme birlikte olur.

6. Boşaltım

Organizmaların metabolik faaliyetleri sonucu, vücutlarında zararlı maddeler oluşur. Bu maddelerin vücuttan dışarı atılmasına boşaltım denir.

Boşaltım sistemi iç dengeyi (homeostasi) sağlar.

Bir hücrelilerde hücre yüzeyi ile, çok hücreli canlılarda özelleşmiş yapı ve organlarla gerçekleştirilir. Örneğin; tatlı sularda yaşayan amip oglena gibi tek hücreli canlılar hücrelerine giren fazla suyu kontraktil kofullarla hücre dışına atarak boşaltım gerçekleştirir. Çok hücreli bitkilerde metabolik artıklar, yapraklarından damlama yolu ile veya yapraklarının bir köşesinde biriktirip yaprak dökümü ile atılır.

Hayvanlarda boşaltım; terleme, solunum, idrar ve sindirim artıklarının uzaklaştırılması ile olmaktadır.

7. Üreme

Canlıların, kendilerine benzeyen canlılar meydana getirmesine üreme denir. Üreme neslin devamını sağlar. Eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki tür üreme vardır.

a. Eşeysiz Üreme: Genellikle bir hücreli canlılarda görülür. Bazı çok hücreli canlılarda da görülebilir. Tek hücreli canlılarda hücrenin bölünerek ikiye ayrılması eşeysiz üremeye bir örnektir. Denizyıldızı gibi bazı canlıların kopan parçalarının yeni bir canlı meydana getirmesine rejenarasyon denir.

b. Eşeyli Üreme: Farklı cins iki eşey üreme hücresinin birleşmesiyle yeni bir canlının oluşması olayıdır. Eşeyli üremede kalıtsal çeşitlilik söz konusudur.

8. Organizasyon

Canlıyı oluşturan organel, hücre, doku ve organların birbirleriyle uyum ve işbirliği içerisinde çalışmasıdır.

Tek hücrelilerde organizasyon; hücre içerisindeki yapıların belli bir düzen içerisinde çalışmasıyla gerçekleşirken, çok hücreli canlılarda hücre, doku ve organ uyumu söz konusudur.

Çok hücreli canlılarda organizasyon hücre >> doku >> organ >> sistem >>organizma şeklinde düzenlenmiştir.

9. Adaptasyon

Canlının kalıtsal olarak bulunduğu ortama uyum sağlama yeteneğine adaptasyon (uyum) denir.

Örneğin; kurak bölgelerdeki bitkilerin yapraklarının iğne şeklinde olması su kaybını önler.

10. ATP Elde Edilmesi

Besinlerdeki kimyasal bağ enerjisi, molekülleri oluşturan atomlar arasında depo edilmiştir. Solunum sonucu bu bağlar ATP enerjisine çevrilir. Canlılar enerji ihtiyacını ATP den sağlar.

11. Nükleik Asitlere Sahip Olma

Canlılar kendilerine özgü DNA ve RNA ya sahiptir.

12. Ölüm

Canlının biyolojik saatinin durmasına ölüm denir. Her canlı belli bir müddet yaşadıktan sonra ölür.

BİYOLOJİ 1. BÖLÜMÜN KONULARI

1- BİYOLOJİNİN KONUSU

2- CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

3- CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI

4- CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ

5- ÖKARYOT CANLILAR VE PROTİSTA ALEMİ

6- MANTARLAR VE BİTKİLER ALEMİ

7- HAYVANLAR ALEMİ - OMURGASIZ HAYVANLAR