Özel Ders

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ

11. sınıf biyoloji konusu. Çevresel sinir sisteminin yapısı ve bölümleri. Sempatik ve parasempatik sinirler.

Doku ve organlardan aldıkları uyartıları beyin ve omuriliğe götüren, beyin ve omurilikte oluşturulan tepkileri ilgili organa taşıyan sinirlerin oluşturduğu sisteme çevresel sinir sistemi denir.

Çevresel sinir sistemi; sinir hücreleri, sinir lifleri ve gangliyonlardan meydana gelir.

Çevresel sinir sisteminin beyinden çıkan sinir hücrelerine beyin sinirleri, omurilikten çıkan sinirlere ise omurilik sinirleri adı verilmiştir.

Beyinden 12 çift sinir çıkar. Bu sinirlerin bazıları duyu, bazıları motor, bazıları ise hem duyu hem de motor nöronlarından oluşur.

Başa ait sinirlerden en önemlisi 10. sinir olan vagus siniridir. Vagus siniri; akciğer, kalp, mide, bağırsak ve pankreas gibi iç organların çalışmasını kontrol eder.

Omurulikten çıkan sinirlere omurilik sinirleri adı verilir. Bu sinirler 31 çifttir, duyu ve motor nöronlarından oluşurlar, vücudu bir ağ gibi sarmışlardır. Omurilik sinirlerinin en önemlileri bacaklara giden siyatik sinirleridir.

Çevresel sinir sistemi somatik ve otonom sinir sistemi olarak ikiye ayrılır.

Somatik Sinir Sistemi

Bu sinir sistemi beyinde bulunan merkezlerce kontrol edilir. Duyu ve motor nöronlarından oluşan sinirlerdir. İsteğimizle çalışan organları kontrol ederler. Örneğin elimizi kaldırdığımızda bu emir kaslara somatik sinir sistemi tarafından iletilir.

Bu sinir sistemi motor ve duyu nöronlarından meydana gelir. Bu nöronların hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde bulunurken, aksonları iskelet kaslarında bulunur. Bu nöronların aksonları miyelinlidir, impuls hızları yüksektir.

Otonom Sinir Sistemi

Motor nöronlardan meydana gelir, nöronların aksonları miyelinsizdir.

Bu sinir sistemi isteğimiz dışında çalışan ve iç organların çalışmasını düzenleyen sinir hücrelerinden oluşmuştur.

Bu sinir sistemi; omurilik, omurilik soğanı ve hipotalamusta bulunan merkezlerce kontrol edilir.

Otonom sinir sistemi; sempatik ve parasempatik olmak üzere iki bölümde incelenir.

Her iç organa biri sempatik, diğeri parasempatik olmak üzere bir çift otonom sinir gider. Bu sinirlerin her ikisi de koordineli olarak çalışır ve genellikle birbirlerine zıt etkiler gösterirler. Farklı nörotransmitter maddeler salgılayarak iç organların çalışma hızını ayarlarlar.

Sempatik Sinir Sistemi

Bu sistemin merkezi omuriliğin göğüs ve bel bölgesidir. Böbreküstü bezlerini uyararak veya nörotransmitter maddeler salgılayarak organ, bez ve kasların hareketini hızlandırıcı etki yaparlar.

Bu sinir sistemi kalp atışlarını ve soluk alıp vermeyi hızlandırır, kan basıncını yükseltir, göz bebeğini genişletir, kılları dikleştirir, sindirim sisteminin çalışmasını yavaşlatır, terlemeyi hızlandırır.

Organizma zor durumda kaldığında bu sistem etkili olur. Heyecan, hiddet, stres durumları bu sinir sisteminin aşırı çalışması ile ortaya çıkar.

Parasempatik Sinir Sistemi

Merkezi omurilik soğanı ile omuriliğin son kısmı olan bu sistem, organ faaliyetlerini yavaşlatıcı etki yapar.

Parasempatik sinirler, kalp atışlarını yavaşlatıp kan basıncını düşürürken, sindirim sisteminin çalışmasını hızlandırır.

Sempatik ve parasempatik sinirler birbirlerine zıt çalışarak homeostasiyi sağlarlar.

cevrenoron