DİHİBRİT ÇAPRAZLAMA
10. sınıflar biyoloji dersi, kalıtım konusu. Dihibrit çaprazlamanın tanımı ve örnekler. İki farklı karakter taşıyan bireylerin çaprazlanması. Konu anlatımı.
Dihibrit çaprazlama, iki karakter bakımından farklı olan bireylerin çaprazlanmasıdır.
Dihibrit çaprazlamada genler birbirlerini etkilememektedir. İki karakterin dihibrit çaprazlamasının sonucu, her bir karakterin ayrı ayrı monohibrit çaprazlamalarının çarpımına eşittir. Yani iki karakterin dihibrit çaprazlamasını bu karakterlerin her birinin monohibrit çaprazlamalarının çarpımı şeklinde yapabiliriz. Bu durumda her karakter çiftinin olasılığını birbiriyle çarparak buluruz.
Örnek:
Bir bitki türünde kırmızı renk sarı renge, uzun boy kısa boya baskındır.
Bu bitkinin homozigot kırmızı renk ve uzun boy genine sahip çiçeği ile sarı renkli kısa boylu çiçeği tozlaştırılıyor.
A) 1. Nesilde oluşan bitkilerin renk ve uzunluk oranı ne olur.
B) 2. Nesilde oluşan bitkilerin renk ve uzunluk oranı ne olur.
Çözüm:
Bitkide Kırmızı renk genini C ile sarı renk genini c ile gösterelim, Uzun boyu T ile kısa boyu t ile gösterelim. Bu genleri taşıyan erkek ve dişi bireyler aşağıdaki gibidir.
Bu bireylerin oluşturacağı tüm gamet çeşitleri aşağıdaki gibi olur.
Bu bireyler çaprazlanırsa F1 nesli aşağıdaki gibi oluşur.
Oluşan bireyde C ve T kromozomları anneden, c ve t kromozomları babadan gelecektir. Normal koşullarda başka bir olasılık olmadığından F1 neslinin tüm bireyleri Kırmızı renkli ve uzun boylu olur. Yine oluşan bireylerin tamamı her iki karakter bakımından heterozigottur.
Şimdi F1 neslinden bir erkek ve bir dişi birey alarak bunlardan gametler oluşturalım ve gametleri çaprazlayalım.
Şimdi bu gametlerden dişi gametleri satırlara, erkek gametleri sütunlara yerleştirerek bir tablo yapalım ve tablonun tüm satır ve sütunlarını birbiriyle çarparak yerine yazalım.
Punnet karesini oluştururken ilk olarak satıra dişi birey gametleri, sütuna erkek birey gametleri yazılmıştır. Daha sonra sırasıyla satır ve sütunlardaki gametler birbiriyle çarpılıp ilgili satır ve sütuna yazılmıştır. Örneğin 1. Satır, 1. Sütundaki CTCT bireyi erkek (CT) geniyle dişi (CT) geninin çarpımına eşittir. Bu çarpımda aynı geni temsil eden harfler yan yana getirilir.
Bu çaprazlama sonucunda;
Kırmızı – uzun bireyler; CCTT, CcTT, CCTt, CcTt, cCTT, cCTt, CCtT, CctT,cCtT genotiplerine sahip bireylerdir.
Kırmızı – kısa bireyler; CCtt, Cctt, cCtt genotiplerini taşıyan bireylerdir.
Sarı – uzun bireyler; ccTT, ccTt, cctT genotiplerini taşıyan bireylerdir.
Sarı – kısa bireyler; cctt genotipini taşıyan bireylerdir.
Kırmızı ve uzun bireylerin sayısı, 9’dur.
Kırmızı ve kısa bireylerin sayısı, 3’tür.
Sarı ve uzun bireylerin sayısı, 3’tür.
Sarı ve kısa bireylerin sayısı 1’dir.
Buna göre bireylerin,
| 9 | .100 = %56,25 i kırmızı ve uzundur. |
| 16 |
| 3 | . 100 = %18,75 i kırmızı ve kısadır. |
| 16 |
| 3 | . 100 = 18,75 i sarı ve uzundur. |
| 16 |
| 1 | . 100 = %6,25 i sarı ve kısadır. |
| 16 |
Örnek:
Bir hayvan türünde kahverengi tüy geni, beyaz tüy genine, Siyah göz geni, mavi göz genine baskındır.
Kahverengi tüy geni A,
Beyaz tüy geni a,
Siyah göz geni B
Mavi göz geni b
İle gösterilmektedir.
Heterozigot kahverengi ve heterozigot siyah gözlü erkek ile heterozigot kahverengi tüylü mavi gözlü dişi birey çiftleştiriliyor.
Oluşan bir yavrunun mavi gözlü olma ihtimalinin yüzdesi kaçtır?
Çözüm:
Dişi birey heterozigot kahverengi tüylü mavi gözlü ise genotipi aşağıdaki gibidir.
♀ = Aabb
Erkek birey her iki karakter bakımından heterozigottur.
♂ = AaBb
Bu canlılar 22 = 4 çeşit gamet oluştururlar. Erkek ve dişi bireyin oluşturacağı gametler aşağıdaki gibi olur.
♀ = Ab, Ab, ab, ab
♂ = AB, Ab, aB, ab
Bu gametleri bir punnet karesine yerleştirelim.
Bu çaprazlamaya göre mavi gözlü bireyler aabb, AAbb ve Aabb genlerini taşıyan bireylerdir ve bunların sayısı 8’dir.
Buna göre doğacak bir yavrunun mavi gözlü olması olasılığı,
Burada erkek ve dişi bireyi sadece göz rengi bakımından çaprazlayarak ta aynı sonucu bulabilirdik.
Bu durumda satır ve sütunlara B, b genlerini yazarak 2X2 punnet karesi kullanmamız yeterli idi.
Örnek:
AaBBCcMm genotipli bir bireyden ABcm genotipli bir gametin meydana gelmesi olasılığı nedir?
Çözüm:
Burada gametin oluşma ihtimalinden söz edilmektedir.
Aa genlerinden A geni taşıyan gametin oluşma ihtimali 1/2 dir.
BB genlerinden B geninin oluşan gamete gitmesi ihtimali 2/2 = 1 dir.
CC genlerinden c geninin bir gamete gitmesi ihtimali 1/2 dir.
Mm genlerinden m geninin bir gamete gitmesi ihtimali 1/2 dir.
Bağımsız olayların birarada gerçekleşmesi ihtimali bu olayların ayrı ayrı gerçekleşmesi ihtimallerinin çarpımına eşittir.
Örnek:
Aşağıda erkek ve dişi bireye ait genotipler verilmiştir.
♀ : MMNn
♂ : MmNn
Bu bireylerin çaprazlanması ile MmNN genotipli bir bireyin meydana gelmesi olasılığı nedir?
Çözüm:
Her alel çiftinin ayrı ayrı gelmesi ihtimalini bulup bunları birbiriyle çarparak birarada gerçekleşme ihtimallerini bulabiliriz.
MM X Mm
MM genlerinden M geninin gelmesi ihtimali 1,
Mm genlerinden m geninin gelmesi ihtimali 1/2 dir.
Buna göre Mm genotipinin oluşması ihtimali 1/2 dir.
Veya MM X Mm genlerini çaprazlayalım.
MM, Mm, MM, Mm
Oluşan 4 yavrudan 2 si MM, ikisi Mm genotipinde olur. Mm genotipinin olasılığı 1/2 dir.
Nn X Nn
Nn genlerinden N geninin gelmesi olasılığı 1/2
Nn genlerinden N geninin gelmesi olasılığı 1/2
NN genotipinin oluşması ihtimali 1/4 dür.
Bunları çaprazlayarak da sonucu bulabiliriz.
Nn X Nn
NN, Nn, Nn, nn
Oluşan 4 yavrudan biri NN olmaktadır. O halde NN genotipinin oluşma ihtimali 1/4 dür.
Bunların çarpımı istenen sonucu verir.
Burada bireylerin genotipini monohibrit çaprazlamadaki gibi tek tek bulduk ve bunların çarpımını yaparak aradığımız genotipin oluşma ihtimalini bulduk. Bu işlem genler bağımsız olduğunda geçerlidir.
Monohibrit Çaprazlama
Eksik Baskınlık
SANATSAL BİLGİ
06/12/2017