DİŞİ ÜREME SİSTEMİ
Biyoloji dersi konusu. İnsanda dişi üreme sisteminin yapısı ve menstruasyon evresi. Ovaryum, fallopi tüpü,folikül, korpus luteum ve üreme hormonları.
Dişi Üreme Sistemi:
1 – Yumurtalıklar (ovaryum)
2 – Döllenme Borusu
3 – Rahim (Döl Yatağı)
4 – Vajina
Olmak üzere 4 kısımdan meydana gelir.
Yumurtalıklar
Dişi üreme hücrelerinin üretildiği organlara yumurtalık adı verilir. İnsanda yumurtalık karın boşluğunun alt kısmında bulunur ve biri sağ tarafta, biri sol tarafta olmak üzere iki adettir. Yumurtalıklarda folikül keseleri denen yapılar bulunur. Foliküller içerisinde de yumurta hücresini üreten oogonyum bulunur. Yumurtalıkta üretilen yumurta, döllenme borusundaki siller yardımıyla döllenme borusuna alınır. Döllenme borusuna fallopi tüpü adı da verilir.
Yumurtalıklar hem gamet adı verilen üreme hücrelerini, hem de eşey hormonunu (östrojen ve progesteron) üretirler.
Yumurtalıklarda dişi bireyin hayatı boyunca 300 bin kadar birincil oosit meydana getirilir ve bunlardan üreme döneminde 300 – 500 kadarı kullanılır.
Fallopi Tüpü
Yumurtalıkları rahime bağlayan kanala fallopi tüpü (döllenme borusu) adı verilir. Ucu kirpikli huni biçimindedir. Yumurtalıklarda üretilen yumurta döllenme borusundaki siller yardımıyla kanal içine alınır. Döllenme olayı oluşursa fallopi tüpünün içinde meydana gelir. Döllenme borusu dışında döllenme olayı meydana gelemez. Burada döllenen yumurta hücresi ilk bölünmelerinide fallopi tüpü içerisinde gerçekleştirir. Daha sonra rahme yerleşir.
Rahim
Rahim organına döl yatağı ve uterus isimleri de verilmektedir. Karın bölgesinde, göbek deliğinin hemen alt kısmında bulunur. Döllenen yumurta hücresinin büyüp geliştiği yerdir. Kılcal kan damarları ile donatılmış olan rahmin iç yüzeyi mukus salgılayan, endometriyum denilen bir örtü ile kaplıdır. Rahim düz kaslardan oluşmuştur, portakal büyüklüğündedir. Gebelik sırasında büyüyüp, sonra tekrar eski haline gelir.
Döllenen yumurta hücresi doğuma kadar rahimde kalır. Rahimde korunur ve burada beslenir. Bebeğin beslenmesi anne kanındaki besinlerle olur.
Vajina
Hem doğum kanalı olarak, hem de döllenme olayının gerçekleşmesi için spermlerin dişi üreme organlarına bırakıldığı yerdir. Döllenmemiş yumurta da yine bu kanaldan dışarı atılır. Vaginanın üretra kanalı ile bağlantısı bulunmaz. Dişilerde boşaltım artıkları vagina haricinde bir kanal ile dışarı atılır.
Menstruasyon Döngüsü
Kadınlarda ovaryum ve buna bağlı olarak rahimde meydana gelen değişikliklerdir. Menstruasyon döngüsü 4 evreye ayrılır ve 28 gün sürer. Menstruasyon döngüsü periyodiktir. Her döngünün sonunda yeni bir döngü başlar. Bu evreler ovaryumda üretilen östrojen ve progesteron hormonlarının etkisiyle olur.
1 – Folikül Evresi
Bu süre 10 – 14 gün sürer. Bu evrede olgunlaşmamış yumurta hücresi folüküllerden birinde gelişir ve büyür. Foliküller FSH hormonu etkisiyle gelişir, büyür ve içi sıvı ile dolar. Gelişen folikül hücreleri östrojen hormonu salgılarlar. Östrojen hormonu rahim iç çeperinin kalınlaşmasını, kan ve mukus salgısının artmasını sağlar. Bu evrenin sonunda gelişen folikül, ovaryum yüzeyine yaklaşır. Yumurta hücresi olgunlaşarak döllenme yeteneği kazanır.
2 - Ovulasyon Evresi
Hipofizden salgılanan LH hormonunun etkisiyle folikül kesesi yırtılarak içindeki olgunlaşmış yumurta fallopi tüpüne geçer. Bu evre iki menstruasyon döngüsünün ortasına rastlar. Rahimdeki mukus salgısı ve örtü devam eder. 3 – 4 gün sürer.
3 – Korpus Luteum Evresi
Hipofizden LH hormonu salgılanınca, folikül yumurtayı bırakır ve yapı değişikliğine uğrayarak, bol miktarda yağ taşıyan lütein hücrelerinden oluşan korpus luteum (sarı cisim) haline geçer. Korpus luteum bir hormon bezi gibi çalışarak bol miktarda progesteron ve az miktarda östrojen hormonu salgılar. Progesteron hormonu rahmi embriyo için hazırlar. Rahim dokusu süngerimsi bir hal alır. Yumurta döllenme borusuna geçer ve rahme 4 – 5 günde ulaşır. Döllenme olursa, fallopi tüpünde olur. Bu evre 10 – 15 gün sürer.
Korpus luteum evresinde iki olay gerçekleşebilir. Yumurtanın döllenmesi ve döllenmemesi olayı. Döllenme olayı olmazsa menstruasyon evresi başlar. Döllenme olayı gerçekleşirse doğuma kadar menstruasyon döngüsü durur. Vücut hamilelik için hazırlanmaya başlar.
Döllenme Olması Halinde
Korpus luteum evresinde yumurta fallopi tüpü içerisinde döllenirse zigot oluşur ve korpus luteum salgısı devam eder. Döllenmiş yumurta rahim yatağına yerleşir. Yüksek miktarda salgılanan progesteron hormonu hipofiz bezini etlileyerek FSH salgısını engeller. Prolaktin (LTH) salgısını başlatır. Göğüslerde süt bezlerinin yapımına başlanır. Menstruasyon döngüsü durur.
Döllenme olmaması halinde menstruasyon evresi başlar.
4 – Menstruasyon Evresi
Korpus luteum yapısı bozulur, progesteron salgısı azalır. Endometriyum dokusu parçalanarak döllenmemiş yumurtayla birlikte dişi bireyin vücudundan dışarı atılır. Yaklaşık 4 – 5 gün sürer.
Dişi Üreme Sistemini Kontrol Eden Hormonlar
Hipofizden Salgılanan Hormonlar
FSH (Folikül Uyarıcı Hormon)
Folikülün gelişmesini sağlar, gelişen foliküllerde yumurta oluşur. Gelişen foliküller östrojen hormonu salgılar. Kanda östrojen yoğunluğu arttığında, hipofizin FSH salgısı azalır. LH hormonu miktarı artar.
LH (Luteinleştirici Hormon)
Ovulasyonu ve parçalanan folikülden korpus luteumun oluşmasını sağlar. Korpus luteumu, östrojen ve progesteron salgılanması için uyarır.
LTH (Prolaktin Hormonu)
Korpus luteumun devamlılığını ve süt salgısının oluşmasını sağlar. Annelik içgüdüsünü geliştirir.
Oksitosin Hormonu
Doğum sırasında uterus kaslarının kasılmasını ve doğumdan sonra süt bezlerinden süt salgılanmasını sağlar. Bu hormon hipofizin arka lobundan salgılanır.
Ovaryum Hormonları
Östrojen
Uterusta mitoz bölünmeyi hızlandırır ve uterusun kalınlaşmasını sağlar. Göğüsleri büyültür, sesin incelmesini sağlar. Kanda östrojen miktarı artınca, hipofiz FSH salgılamayı azaltır.
Progesteron Hormonu
Sadece dişilerde salgılanan bu hormon, uterusu kalınlaştırır ve uterustaki doku sıvısını artırır. Ovulasyon sonrası LH salgılanmasını durdurur. Hamilelikten sonra kandaki miktarı azalırsa düşük olayı görülür.
ERKEK ÜREME SİSTEMİ
Üreme Gelişme Çözümlü Sorular
SANATSAL BİLGİ
27/11/2016