DOLAŞIM SİSTEMİ

11. sınıflar ve tyt – yks biyoloji konusu. İnsanda dolaşım sistemi. Dolaşım sisteminin görevleri, işleyişi ve önemi. Küçük ve büyük kan dolaşımı. Lenf sistemi ve çalışması.

Gelişmiş yapılı canlılar milyarlarca hücreden meydana gelmiştir. Bu canlılarda hücreler biraraya gelerek dokuları, dokular biraraya gelerek sistemleri oluşturmuştur. Sistemlerin birleşmesiyle kompleks canlı meydana gelmiştir. Her sistemin belli görev veya görevleri vardır. Hareket sistemi canlının hareketini sağlarken, sinir sistemi hareket organlarına hareket emri veren merkezdir. Dış ortamdan alınan uyartılar da sinir sisteminde değerlendirilir. Göz, kulak gibi organlarla canlı, dış dünyayla bağlantı kurar. Mükemmel ve benzersiz bir yapıya sahip olan canlı vücudunda bu kadar çok hücrenin beslenmesi, hava alması ve zararlı maddeleri dışarı atması gerekmektedir. Bunun için bir sisteme gereksinim vardır. İşte canlılarda tüm hücrelere besin ve oksijen sağlayan ve hücrelerde meydana gelen atık maddeleri alarak boşaltım organlarına veren sistem dolaşım sistemidir.

Dolaşım sistemi böceklerde, balıklarda ve memelilerde farklılık gösterir, ancak temelde yaptıkları iş aynıdır.

İnsanda Dolaşım Sistemi

İnsanda dolaşım sistemi; kalp, atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlardan meydana gelir.

Kalp, kan pompalamakla görevlidir. Vücuttaki tüm hücrelere ihtiyaçları olan besin ve oksijen kanla taşınır. Yine bütün hücrelerin oluşturduğu atık maddeler kan ile alınarak boşaltım sistemine götürülür. İşte bu nedenle kanın vücudun tüm noktalarına yayılması gerekir, aynı zamanda kanın belli bir basıncının olması gerekir. İşte kalp, kanın bu dolaşımını sağlamaktadır. 

Kalbin yapısı ve çalışma mekanizması ayrıca anlatılmıştır, ilgili sayfanın linki konu bitiminde verilmiştir.

Bu bölümde dolaşım sisteminin işleyişi anlatılacaktır.

İnsan kalbi iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere 4 bölümden oluşmuştur. Kulakçıklar kanın kalbe alınma bölümüdür. Sağ kulakçık vücuttan gelen kirli kanın kalbe alındığı bölümdür. Sol kulakçık ise akciğerlerden temizlenmiş kanın kalbe alındığı bölümdür. Kulakçıklar gevşediğinde kan kulakçıklara dolar, ardından kulakçıklardaki kan karıncıklara geçer. Sağ kulakçıktaki kirli kan sağ karıncığa, sol kulakçıktaki temiz kan sol karıncığa geçer. Karıncıklar kasıldığında sağ karıncıktaki kirli kan akciğerlere pompalanır, sol karıncıktaki kan ise vücuda pompalanır. Akciğerlere pompalanan kirli kan akciğerlerde temizlenerek sol kulakçığa gelirken vücuda pompalanan kan tüm vücudu dolaşarak tekrar sağ kulakçığa gelir.

İnsanda kalp ile akciğerler arasındaki kan dolaşım döngüsüne küçük dolaşım, kalp ile vücut arasındaki kan dolaşım döngüsüne büyük dolaşım adı verilir.

Küçük Kan Dolaşımı

Kanın kalbin sağ karıncığından çıkarak akciğerlere gitmesi ve akciğerlerde temizlenerek kalbin sol kulakçığına gelmesi, küçük kan dolaşımı olarak adlandırılır. Küçük kan dolaşımında kandaki CO₂ temizlenir, O₂ miktarı artar. Küçük kan dolaşımının amacı kandaki CO₂ yi dışarı verip, dışarıdan O₂ alarak hücrelerin solunumu için vücuda göndermektir.

Büyük Kan Dolaşımı

Kanın kalbin sol karıncığından çıkarak tüm vücudu dolaşıp, kalbin sağ kulakçığına gelmesine büyük kan dolaşımı adı verilmiştir. Büyük kan dolaşımında tüm vücut hücrelerinin ihtiyaç duyduğu besin ve O₂ vücuda dağıtılır, hücrelerin oluşturduğu atık maddeler buradan alınarak böbreklere getirilir. 

Dolaşım sisteminde kanın içinde aktığı borulara damar adı verilmiştir. Damarlar vücut dokularında geldiğinde kılcal damar denilen küçük damarlara ayrılır. Kılcal damarlar doku sıvısı ile madde alış verişi yaparlar. Taşıdıkları besin ve Oksijeni doku sıvısına bırakırken, doku sıvısındaki CO₂ ve diğer zararlı maddeleri alırlar. Yani damarlar doğrudan hücre ile ilişkili olmayıp besin alışverişini hücrelerarası doku sıvısı ile gerçekleştirirler. Doku sıvısına geçen besin maddeleri ve oksijen, difüzyon ve aktif taşıma ile hücreye alınır.

Damarların normal bir insan vücudundaki uzunluğunun yaklaşık 100 bin km kadar olduğu saptanmıştır.

Damarlar; atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar olmak üzere üçe ayrılırlar.

Atardamarlar, kalpten çıkan ve dokulara temiz kan götüren damarlardır. Bu damarlar dokularda kılcal damarlara ayrılırlar.

Toplardamarlar, dokulardaki kılcal damarlardan topladıkları kanı kalbe getirirler.

Kılcal damarlar, dokuları bir ağ gibi saran damarlardır. Bu damarlar doku sıvısı ile madde alışverişini yapar. Atardamar damarlardan aldıkları besin ve oksijeni doku sıvısına verip, doku sıvısından aldıkları karbondioksit ve diğer zararlı maddeleri toplardamarlara verirler.

Dolaşım Sisteminin Görevleri

1- Hücrelere besin taşımak

2- Hücrelerde oluşan metabolik artıkları hücreden alarak boşaltım organlarına iletmek

3- Hücrelere oksijen taşımak

4- Vücut ısısının düzenlenmesine yardımcı olmak

5- Vücudu zararlı mikroorganizmalara karşı korumak

6- Hormonları hedef doku ve organlara ulaştırmak

Kanın Görevleri

Kan, kan sıvısı, kan pulcukları ve kan hücrelerinden meydana gelmiştir. Kan hücreleri alyuvarlar, akyuvarlardır. Kan sıvısına plazma denilmektedir. Kan pulcukları pıhtılaşmayı sağlamaktadırlar.

Alyuvarlar, oksijenin taşınmasını sağlarlar, akyuvarların görevi mikropları yok etmektir.

Kanın ayrıntılı yapısı ve görevleri ayrı bir başlık altında incelenmiştir.

Lenf Sistemi

İnsanlarda kan damarlarından başka bir damar sistemi daha vardır. Lenf sistemi adı verilen bu sistem lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf düğümlerinden meydana gelmiştir.

Lenf sisteminin iki önemli görevi vardır. Bunlardan birincisi kanın dokularda hücrelerarası doku sıvısı ile yaptığı madde alışverişi sırasında kaybettiği sıvıyı ve akyuvar hücrelerini tekrar kan damarlarına kazandırmaktır. İkinci önemli görevi ise bağışıklık sisteminin bir parçası olmasıdır.

Lenf Sisteminin Görevleri

1- Kılcal kan damarlarının toplayamadığı fazla doku sıvısını toplamak

2- Lenfosit denilen akyuvarları üretmek.

3- Lenf düğümleri sayesinde topladığı doku sıvısındaki mikropları temizleyerek kana temiz doku sıvısı vermek.

4- Gliserol, yağ asitleri ve yağda eriyen vitaminleri ince bağırsaktan dolaşım sistemine aktarmak.

Lenf Düğümleri

Dalak, bademcik, timüs bezi, koltukaltı bezleri önemli lenf düğümleridir. Mikroplar lenf düğümlerinde süzülürler.

Lenf Damarları

Yapı olarak toplardamarlara benzerler. Lenf sisteminin görevi fazla doku sıvısını toplayarak kana vermek olduğundan lenf sıvısı tek yönlü taşınır, yani sadece toplama yapılır. Toplanan maddeler ve sıvı lenf kalbe doğru taşınır.

Damarlardaki lenf sıvısına lenf adı verilmektedir. Lenfin vücutta izlediği iki yol vardır.

1. Lenf Yolu

Bağırsaklardan ve bacaklardan lenf kılcalları ile toplanan lenfler, lenf kılcallarından lenf toplardamarlarına aktarılır. Burada ince bağırsakta sindirilen gliserol, yağ asitleri ve yağda eriyen vitaminler kilüs borusuyla, bacaklardan toplanan lenfler ise lenf kılcallarıyla peke sarnıcı denen yere gelir. Peke sarnıcında birleşen bu maddeler göğüs lenf kanalı ile sol köprücük altı toplardamarına ilerler. Başın ve göğsün sol üst yarısı ile sol koldan toplanan lenf de göğüs kanalına bağlanır. Bu kanal daha sonra sol köprücük altı toplardamarına bağlanır ve burada taşıdığı maddeleri kana vermiş olur. Sol köprücük altı toplardamarı üst ana toplardamara bağlanmaktadır. Üst ana toplardamarı ise kalbe gelir.

2. Lenf Yolu  

Başın ve göğsün sol üst yarısı ve sağ koldan lenf kılcalları ile toplanan lenf, lenf toplardamarına verilir. Buradan büyük lenf damarına geçer. Büyük lenf damarı sağ köprücük altı toplardamarına bağlanarak taşıdığı maddeleri kana verir. Sağ köprücük altı toplardamarı ise alt ana toplardamarına bağlanır. Alt ana toplardamarı kalbin sağ kulakçığına bağlıdır.

Kalbin Yapısı ve Çalışması

SANATSAL BİLGİ

22/03/2018