Özel Ders

EKOSİSTEM EKOLOJİSİ

10. sınıflar ve ygs – yks biyoloji dersi. Canlıların yaşadıkları ortam. Ekosistem, populasyon, biyosfer, komünite ve habitat kavramları ve birbirleriyle ilişkileri. Konu anlatımı.

Her canlı bir doğal ortamda dünyaya gelir, bu ortamda büyür gelişir ve yaşamını sürdürür. Her canlı doğup büyüdüğü ortama adapte olacak biçimde özelleşmiştir. Örneğin; suda yaşayan canlılar solungaç solunumu yapar, besinlerini su içinde bulur ve su içerisinde ürerler. Sıcak bölgelerde yaşayan hayvanların biyolojik özellikleri bu ortamda yaşayacak şekilde gelişmiştir. Soğuk bölgelerde yaşayan canlıların yapısı da bu bölgenin iklim özelliklerine uyum sağlayacak şekilde gelişmiştir. Örneğin; Siyah veya kahverengi tüy rengi, uzun tüyler, kalın bir deriye sahip olma, deri altı yağ ve kas tabakasının kalın olması gibi.

Her canlı için mükemmel yaşam ortamı, o canlının biyolojik özelliklerine uygun olan ve doğup büyüdüğü bölgedir. Bununla birlikte canlıların yaşadığı ortam zamanla insan eliyle veya iklimsel olarak bozulabilmektedir. Bu durumun sonucunda o bölgedeki canlı türleri azalmaya başlar ve bu durum sürerse yok olma tehlikesiyle karşı karşıya gelirler.

Yeryüzünde tüm canlıların üstlendiği bir görev vardır. Her canlı içinde yaşadığı ekosisteme katkıda bulunur. Ekosistemden en fazla yararlanan canlı insandır. Ne var ki ekosisteme en fazla zarar veren canlı da yine insandır.

Çeşitli türde canlıların yaşadıkları alanlar ve canlı toplulukları çeşitli biçimlerde isimlendirilmiştir. Aşağıda bu isimlendirmeleri ve neyi ifade ettiklerini inceleyeceğiz. Önce bu işlediğimiz konu hangi bilim dalının inceleme alanına girer onu tanımlayalım.

Ekoloji

Canlıları, canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji adı verilir.

Ekolojinin konusu canlılar ve yaşadıkları çevredir.

Çeşitli türdeki canlıların birbirleriyle olan ilişkilerini, yaşadıkları çevreyle olan ilişkilerini, beslenmelerini, çoğalmalarını ekoloji bilimi inceler.

Ekoloji bilimi kendi içerisinde üçe ayrılmıştır.

Birey Ekolojisi

Aynı türe ait bireyleri, birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkileri inceler.

Populasyon Ekolojisi

Populasyonları, populasyonarın birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler.

Ekosistem Ekolojisi

Ekosistemleri, ekosistemlerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler.

Ekoloji ile uğraşan bilim adamlarına ekolog denir.

Ekologlar araştırmalarını; populasyon, komünite ve ekosistem üzerinde yoğunlaştırırlar.

Populasyon

Sınırlı bir alan (Ekosistem) içerisinde belirli zaman diliminde yaşayan aynı türden canlıların meydana getirdiği topluluğa populasyon adı verilir.

Örneğin, bir ormanda yaşayan aslanlar bir populasyon, geyikler bir popülasyon, tavşanlar bir populasyon, serçeler bir popülasyon oluşturur. Bu ormanda ağaç türleri de kendi aralarında populasyonlar oluşturur. Bu populasyonların hepsi birden komüniteyi meydana getirir. Örneğin Amazon ormanlarında yaşayan populasyonların tamamı Amazon komünitesini oluşturur. Bu komünitenin üzerinde yaşadığı toprak ve soluduğu hava, canlılarla birlikte ekosistemi meydana getirir. Bu ekosistemde bütün canlılar birbirine ve cansız ortama muhtaçtır.

Karadeniz ormanlarında yaşayan bir ceylan türünden bahsedersek bir populasyondan bahsetmiş oluruz. Karadeniz ormanlarında yaşayan hayvanlardan bahsedersek komüniteden bahsetmiş oluruz. Karadeniz ormanları dediğimizde bir ekosistemden bahsetmiş oluruz.

Not: Ormanlar populasyon çeşitliliği bakımından en zengin ekosistemlerdir.

Komünite

Belirli bir bölgede yaşayan populasyonların meydana getirdiği topluluğa komünite adı verilir.

Populasyonlar aynı türden canlıların oluşturduğu topluluktur. Komünite farklı tür canlılardan meydana gelir.

Biyotop

Komünitenin yaşam alanına biyotop adı verilir. Başka bir değişle komünitelerin yaşadığı coğrafi alan, biyotop olarak adlandırılır. Bir komünite 1 veya 2 tür populasyondan meydana gelebilebileceği gibi yüzlerce populasyondan da meydana gelebilir. Biyotopun büyüklüğü; içerdiği populasyon sayısı, çevresel koşullar ve coğrafi özelliklere göre değişir.

Ekosistem

Belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle etkileşim halinde bulunan canlı ve cansız varlıkların tamamına ekosistem denir.

Örneğin; Akdeniz’de yaşayan canlılar ve su birlikte bir ekosistem oluşturur. Karadeniz’de yaşayan canlılar ve deniz bir ekosistem oluşturur.

Amazon ormanları; içinde yaşayan bitkiler, canlılar, toprak ve hava ile birlikte bir ekosistem oluşturur.

Ekosistem komünite ve onun yaşadığı cansız ortamdan meydana gelmektedir.

Biyosfer:

Bir bölgede bulunan bütün ekosistemlerin meydana getirdiği topluluğa biyosfer adı verilir. Biyosfer canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan tüm koşulların bulunduğu bölgelerin tamamına verilen addır.

Dünya bir biyosferdir. Dünya tüm ekosistemleri üzerinde taşımaktadır.

Demek ki canlı türleri populasyonları oluşturur, populasyonlar bir araya gelerek komüniteyi oluşturur. Komüniteler üzerinde veya içinde yaşadıkları ortamla birlikte ekosistemi oluştur, ekosistemlerin tamamı biyosferi meydana getirir.

Canlıların yaşadıkları habitattan söz edilirken ne anlaşılır.

Habitat

Habitat bir populasyonun sağlıklı biçimde yaşamını sürdürebildiği ve üreyip çoğalabildiği bölgeye verilen addır. Habitatı bir adrese benzetebiliriz. Bir canlının habitatı, başka bir canlının vücudu olabildiği gibi bir okyanus veya tropikal orman da olabilir. Sıtma mikrobu sivrisineklerde ve bulaştıkları canlının vücudunda yaşamaktadır.

Canlılar zaman içinde habitatlarını değiştirebilir mi? Evet daha iyi yaşam koşullarının bulunduğu bir bölge ile karşılaşırlarsa bu bölgeyi yaşam alanı olarak seçebilirler.

Göçmen kuşlar yaz ve kış mevsimlerinde habitatlarını değiştirmektedir.

Ekoton

Komşu komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton adı verilir. Ekotonlarda birey sayısı az, tür sayısı fazladır. Geçiş bölgesinde her iki komünitenin canlılarına benzer özellik gösteren canlı grupları bulunabilir. Örneğin bozkır ikliminden nemli orman iklimine geçişte bulunan bölgede, kısa boylu orta derecede yağış alan bölgelerin özelliklerini taşıyan bitki toplulukları görülebilir. Hayvan grupları yine bu ara özelliklere uygun olabilir. Çünkü nemli bölgenin nüfuz ettiği bir sınır vardır ve ana bölgeden uzaklaştıkça bozkır iklimi daha belirgin olmaya başlar.

Fauna

Bir bölgede bulunan tüm hayvanların oluşturduğu topluluğa fauna adı verilir.

Flora

Bir bölgede bulunan tüm bitkilerin oluşturduğu topluluğa flora adı verilir.

Fitoplankton: Fotosentez yapan planktonik organizmalar

Zooplankton: Fotosentez yapan canlılarla beslenen planktonik organizmalar.

Ekosistem2

Ekolojik Niş

Her canlının içinde yaşadığı ekosisteme bir katkısı vardır. Bir canlının içinde bulunduğu ekosistemdeki görevine "Niş" adı verilir.

Örneğin, yeşil renkli bir bitkinin görevlerinden biri Oksijen üretmektir. Oksijen üretimi bu bitkinin ekolojik nişidir.

Yine yeşil renkli bir bitki organik besin üretir. Besin üretimi bu bitkinin ekolojik nişidir.

Azot bakterileri havadaki serbest azotu toprağa bağlayarak bitkinin bundan yararlanmasını sağlarlar. Azot bağlama işi bu bakterilerin ekolojik nişidir.

Örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Süksesyon

Bir bölgede belirli türlerin belirli bir sıraya göre ortaya çıkmasına süksesyon adı verilir.

Birincil Süksesyon

Eğer bir bölgede daha önce hiç canlı yoksa bu bölgede oluşan süksesyona birincil süksesyon denir.

Birincil süksesyonda canlılar aşağıdaki sıraya göre ortaya çıkar.

1- Likenlerin oluşumu

2- Yosunların oluşumu

3- Otların oluşumu

4- Çalıların oluşumu

5- Ağaçların oluşumu

İkincil Süksesyon