FOSFORİLASYON ÇEŞİTLERİ
11. sınıflar ve ygs biyoloji dersi konusu. Substrat düzeyinde fosforilasyon, oksidatif fosforilasyon, fotofosforilasyon ve kemosentetik fosforilasyon. Fosforilasyonlarda üretilen ATP miktarı.
Fosforilasyon canlı hücrelerde ADP ve inorganik fosfat(Pi) kullanılarak ATP sentezlenmesi olayıdır. Dört çeşit fosforilasyon vardır.
1. Substrat Düzeyinde Fosforilasyon
Bir fosfatın substrattan kopartılarak ADP ye aktarılması ve ATP sentezlenmesidir. Substratın yapısında bulunan yüksek enerjili fosfat bağları enzimatik reaksiyonlarla kopartılır ve açığa enerji, bu fosfat bağını ADP ye aktarmakta harcanır. Canlıların tamamında görülür. Substrat düzeyinde fosforilasyon glikolizde ve krebs çemberinin bazı evrelerinde gerçekleşir.
Glikoliz olaylarında oksijen kullanılmaz. Bu evrede glikoz pirüvata dönüştürülür. Bu tepkimelerde glikoz enzimatik yollarla parçalanır.
Glikoliz tepkimelerinde 2 ATP harcanır, 4 ATP üretilir. Sonuçta bir glikoz molekülü başına 2 ATP kazanılmış olur.
Glikoliz olayları sonucunda 2 adet 2NADH üretilir.
Glikoliz olayının denklemi;
Glikoz + 2NAD+ + 2ADP + 2Fosfat → 2Pirüvat + 2NADH + 2ATP
Omurgalı canlıların çizgili kas hücreleri, maya mantarları, bazı bakteriler pirüvatı bir dizi tepkimelerle etil alkol ve laktik asite dönüştürürler.
Bazı bakteriler, maya mantarları ve bitki tohumlarında glikoliz sonucu üretilen pirüvat etil alkole dönüştürülür. Bu olaya etil alkol fermantasyonu adı verilir.
Çizgili kas hücrelerinde ve sütü mayalayan bakterilerde glikoliz sonucu oluşan pirüvat laktik asite dönüştürülür. Bu olaya laktik asit fermantasyonu adı verilir.
Glikoliz tepkimesi sonucunda üretilen pirüvat ortamda oksijen varsa mitokondriye geçer. Mitkondride asetil CoA’ya dönüşür. Asetil CoA krebs çembderine girer. Krebs çemberinde 2 ATP daha üretilir. Sonuç olarak substrat düzeyinde fosforilasyonda tolam 6 ATP üretilmiş olur. Başlangıçta 2 ATP harcandığı için kazanç 4 ATP dir.
2.Oksidatif Fosforilasyon
Elektron taşıma sisteminde (ETS) elektronlar taşınırken açığa çıkan enerjiden, ATP sentezlenmesi olayıdır. Oksijenli solunum yapan tüm canlılarda görülür.
Glikoliz ve krebs çemberinde açığa çıkan elektronlar elektron taşıma sistemine girerler. Burada elektronların taşıdığı enerjiden ATP üretimi yapılır. Bu olaylar mitokondrinin kristasında gerçekleşir.
Oksidatif fosforilasyon sonucunda 34 ATP üretimi olur. Aynı zamanda kazanç ta 34 ATP’dir.
Oksijenli solunum yapan bir canlı substrat düzeyinde fosforilasyon ile 6, oksidatif fosforilasyon ile 34 ATP üretir. Glikolizde 2 ATP harcandığından net kazanç 38 ATP’dir.
3. Fotofosforilasyon
Fotosentez yapan canlıların klorofil hücrelerinde ışık enerjisini kullanarak ADP ve inorganik fosfattan (Pi) ATP sentezlemesi olayına fotofosforilasyon denir. Sadece ışık varlığında gerçeleşir. Fotofosforilasyon ile üretilen ATP organik besinlerin sentezlenmesinde kullanılır.
Fotofosforilasyon olayı kloroplastların granalarında gerçekleşir. Fotosentezin ışıklı evre reaksiyonlarında ATP ve NADPH üretilerek stromaya verilir. Stromada karanlık evre reaksiyonları gerçekleşir. Karanlık evre reaksiyonlarında ATP kullanılarak besin sentezlenir.
Fotosentez sonucu oluşan O2 de ışıklı evre tepkimelerinde üretilerek atmosfere verilir.
Fotofosforilasyon devirsel ve devirsel olmayan fotofosforilasyon olmak üzere ikiye ayrılır. Devirsel fotofosforilasyonda ışık enerjisi ile 2 ADP’ye 2 fosfat bağı bağlanarak 2 ATP üretilir.
Devirsel olmayan fotofosforilasyonda su parçalanarak yapısındaki H, NADP’ye aktarılır, Oksijen ise atmosfere verilir. Bu evrede 1 ATP üretilir.
Sonuç olarak 3 ATP üretilmiş olur.
4. Kemosentetik Fosforilasyon
Bazı bakterilerin H2, S, NH3 gibi inorganik moleküllerden elde ettikleri enerjiden ATP üretmeleri olayıdır. Bu canlılar inorganik maddeleri oksitler ve bir enerji açığa çıkmasını sağlarlar. Açığa çıkan enerjiyi kullanarak ATP sentezlerler.
HÜCRESEL SOLUNUM VE ATP
SANATSAL BİLGİ
03/11/2016