HÜCRELERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

9. sınıflar ve ygs biyoloji dersi. Hücrenin yapısı, özellikleri ve görevleri. Prokaryot ve ökaryot hücreler ve bu hücreler arasındaki farklar. Hücre organelleri.

Canlıların yapısal ve işlevsel özelliklerini gösteren en küçük birimine hücre denir. Her canlı bir veya birden fazla hücreden meydana gelmiştir. Hücreler bölünerek çoğalırlar. Bölünme yoluyla bir hücre kendisi ile aynı özelliklere sahip yeni bir hücre oluşturur. Hücreler metabolik faaliyetlerin meydana geldiği yerdir. Kalıtım ile ilgili bilgilerde yine hücrede bulunur.

Hücreler genel olarak hücre zarı, organeller ve sitoplazmadan meydana gelir. Ökaryot hücrelerde bazı organeller zar ile çevrili iken prokaryotlarda zarla çevrili organel bulunmaz.

Bir hücrenin yapısında su, karbonhidrat, yağ, mineral, protein ve nükleik asitler bulunur.

Hücrelerin Gerçekleştirdikleri Canlılık Olayları

*Zardan Madde alışverişi yaparlar.

*Kendi yapısal proteinlerini sentezlerler.

*Kendi enzim proteinlerini sentezlerler.

*Genetik Bilgilerini DNA’larında korurlar.

*RNA’larını DNA’larında sentezlerler. Metabolik olayları gerçekleştirirler.

*ATP sentezini yaparlar.

Bir canlının büyüyerek boy ve kütlesinin artması veya çoğalarak kendisine benzer canlılar meydana getirmesi hücrelerin bölünmesi yoluyla olur.

Hücre bölünmelerinde hücre kendisinde bulunan kalıtsal bilgileri yeni oluşan hücreye aktarır. Böylece oluşan yeni hücre ilk hücre ile aynı özellikleri taşır.

Eşeyli üreme biri anneden biri babadan gelen iki hücrenin birleşmesiyle oluşur. Bu durumda oluşan hücre hem anne hem de babaya ait özellikler taşımış olur ve kalıtsal çeşitlilik oluşur. Bu ilk hücrenin bölünme, özelleşme ve çoğalması ile yeni bir organizma meydana gelir.

Bir hücre uygun ortam ve koşullar sağlandığında tek başına yaşamını sürdürebilir. Bir hücrenin içinde yer alan parçacıkları hücre dışına çıkarırsak bunların hiçbiri varlığını devam ettiremez.  

Hücreler bağımsız oldukları halde birlikte iş görürler. Büyük yapılı canlılarda Hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular bir araya gelerek organları, organlar bir araya gelerek sistemleri ve sistemlerde bir araya gelerek canlıyı oluşturur.

Sinir ve yumurta hücreleri gibi bazı hücreler gözle görülebilse de hücreler genellikle mikroskobiktir. Bilinen en büyük hücre devekuşu yumurtasıdır.

Bütün hücreler yapı ve işlev bakımından benzer özelliklere sahiptir. Bununla beraber canlıların yaşadığı ortama ve hücrelerin yer aldığı dokuya göre şekil ve büyüklükleri farklı olabilir. İnsanda karaciğer hücresi ile akciğer hücresinin yapı, şekil ve çalışma biçimleri birbirinden farklıdır.

Hücreler yapılarına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır.

Prokaryot Hücreler

Prokaryot hücreler en ilkel hücrelerdir. Bu hücrelerin içerisinde yer alan organeller zar ile çevrili değildir ve sitoplazmada serbest halde bulunurlar. Çekirdek zarları bulunmadığından belirgin bir çekirdek gözlenmez. DNA’ları stoplazmada serbest halde bulunur. Temel olarak hücre zarı, stoplazma, DNA ve ribozomdan meydana gelirler. Bakteriler ve mavi yeşil algler prokaryot canlılardır.

Prokaryot Hücrelerin Özellikleri

1- Boyutları 0,1 – 5 um arasındadır.

2- Hücre duvarı varsa mukopeptid veya peptidoglikan içerir.

3- Belirgin bir çekirdekleri yoktur.

4- DNA içeriği düşüktür.

5- DNA stoplazmada serbest halde bulunur.

6- Mitokondrileri yoktur.

7- Ribozomları bulunur.

8- Endoplazmik retikulum yoktur.

9- Golgi cisimciği yoktur.

10- Lizozom bulunmaz.

11- Eşeyli üreme görülmez.

12- Endositoz ve ekzositoz olayları yoktur.

13- DNA dairesel yapıdadır.

14- DNA eşleşmesi stoplazmada meydana gelir.

15 – Sentrozom bulunmaz.

16 - Kloroplast bulunmaz, klorofil stoplazmada dağınık halde bulunur.

Ökaryot Hücreler

Ökaryot hücreler gelişmiş hücrelerdir. Bu hücrelerin yapısında yer alan bazı organeller zar ile kaplıdır. Bu hücreler çekirdek, sitoplazma ve hücre zarından oluşurlar. Çekirdekleri bir zarla çevrilidir. DNA’ları çekirdekte bulunur. Bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve protista alemi ökaryot hücre yapısındadır.

Ökaryot Hücrelerin Özellikleri

1- Boyutları 5 – 100 um arasındadır.

2 – Hücre duvarı varsa selülozdan meydana gelmiştir.

3 – Zarla çevrili çekirdekleri bulunur.

4- DNA çekirdek, mitokondri ve plastidlerde bulunur.

5- Mitokondri genellikle vardır.

6 – Ribozomlar vardır.

7- Endoplazmik retikulum bulunur.

8- Golgi aygıtı bulunur.

9- Bitki hücrelerinde kloroplastlar bulunur.

10 – Endositoz ve ekzositoz görülür.

11 – DNA eşlenmesi çekirdekte meydana gelir.

12 – Ökaryot hücre yapısına sahip canlılarda genellikle eşeyli üreme görülür.

13 – Lizozomlara sahiptirler.

14 – DNA ları gelişmiştir.

15 –Gelişmiş bitki hücreleri dışında sentrozomlar bulunur.

16 - DNA yaygın ve doğrusaldır.

Hücrelerin Yapısı

Bir hücre; hücre zarı, stoplazma, organeller ve çekirdekten meydana gelir. 

Hücre zarı

Hücreyi dıştan sararak hem dış etkilere karşı korur hem de hücrenin beslenmesini ve boşaltımını sağlar.

Hücre zarı seçici geçirgen yapıdadır. Yani hücreye yabancı maddeleri hücre içine almaz.

Stoplazma

Hücre içerisini dolduran sıvıdır. Hücre içinde boşluk bulunmaz. Organeller dışında kalan kısmı stoplazma doldurur.

Stoplazma yarı akışkan bir sıvıdır. Büyük bölümünü su oluşturur. Sudan başka aminoasitler, vitaminler, enzimler, organik bileşikler bulunur. Hücredeki organeller stoplazma içinde yer alır.

Hücre Organelleri

Ribozom

Ribozomlar protein sentezinde görev yaparlar. Stoplazmada, endoplazmik retikulum organelinde, mitokondride ve kloroplastta bulunurlar. Zarsız organellerdir.

Mitokondri

Hücrenin ihtiyacı olan enerji mitokondrilerde üretilir. Mitokondriler çift zarlıdır, kendilerine özgü DNA, ribozom ve RNA bulunur. DNA larındaki bilgi sınırlıdır. Çoğalmaları çekirdek kontrolünde gerçekleşir. Kas hücreleri gibi yoğun enerji harcayan hücrelerde sayıları fazladır.

Golgi Aygıtı

Bu organelin görevi salgı maddeleri üretmek ve paketlemektir. Salgı bezleri hücrelerinde ve sinir hücrelerinde fazla sayıda bulunur.

Lizozom

Bu organel hücre içi sindirimde görevlidir. İçi hidroliz enzimi ile dolu kese şeklindedir. Lizozomlar hücrenin fagositoz ve pinositozla aldığı besinleri sindirir.

Sentrozom

 Hücre bölünmesinde görev alır. Hücre bölünürken kendisini eşleyerek zıt kutuplara gider ve iğ ipliklerine dönüşür. Bu iplikler üzerinde kromozomlar hareket ederek zıt kutuplara çekilirler. Sentrozomlar zarsız organellerdir.

Koful

Bu organelin temel görevi depolama yapmaktır, bununla birlikte farklı görevlerde vardır. Hücre zarı, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum veya lizozom tarafından oluşturulabilirler. Besin maddelerinin bulunduğu kofula sindirim kofulu, boşaltım atıklarının biriktirildiği kofula boşaltım kofulu adı verilir. Bazı tek hücrelilerde fazla suyun dışarı atılmasında rol alır.

Endoplazmik Retikulum

Çekirdek ile hücre zarı arasında uzanan kanalcıklar sistemidir. Bu organeller çekirdek ile hücre zarı arasında madde iletimini sağlar. Aynı zamanda depolama görevi de yapar. Üzerinde ribozom bulunanlara granüllü endoplazmik retikulum, ribozom bulunmayanlara granülsüz endoplazmik retikulum denir.

Plastitler

Kloroplast, kromoplast ve lökoplasttan oluşurlar. Bitki hücrelerinde bulunurlar.

Kloroplastların görevleri fotosentez yapmaktır. Kloroplastlar içinde klorofiller bulunur. 

Kromoplastlar bitkilere yeşil renk dışındaki renklerini verirler.

Lökoplastlar nişasta, protein ve yağ depolarlar.

Çekirdek

Hücrenin yönetim merkezidir. Hücredeki tüm hayatsal faaliyetleri ve bölünmeyi çekirdek gerçekleştirir. Hücreye ait tüm bilgi ve şifreler çekirdekte bulunur.

Çekirdek zarla çevrilidir. Çekirdek içinde çekirdekçik bulunur.

Yukarıda özet olarak verilen organellerle ilgili geniş ve ayrıntılı bilgiler aşağıdaki linklerde yer almaktadır.

Hücre Zarı ve Yapısı

Mitokondri ve Ribozom

Golgi Aygıtı ve Sentrozom

Endoplazmik Retikulum

Hücre Çekirdeği

SANATSAL BİLGİ

21/09 /2016