İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ

11. sınıflar biyoloji dersi konusu. İnsanda solunum sisteminin önemi ve görevleri. Solunum çeşitleri. Solunum sistemini meydana getiren organlar. Konu anlatımı.

Solunum Nedir?

Canlılarda üç çeşit solunumdan bahsedebiliriz.

A. Hücresel Solunum

Canlı hücrelerinde glikozun parçalanması ve ATP sentezlenmesi olayıdır. Hücresel solunum; oksijenli solunum ve oksijensiz solunum olmak üzere ikiye ayrılır. Oksijensiz solunum etil alkol fermantasyonu ve laktik asit fermantasyonudur. Bu solunum O₂ yokluğunda gerçekleştirilir. Oksijenli solunumda glikoz O₂ ile yakılarak CO₂ ve H₂O ya parçalanır. O₂ li solunumda çok daha fazla enerji elde edilir.

B. Dış Solunum

Dış solunum, solunum organları vasıtasıyla O₂ nin alınarak kana verilmesi ve kandaki CO₂ nin dışarıya atılması olayıdır. Bu solunum türü çok hücreli gelişmiş yapılı canlılar için geçerlidir. Her canlı türünün kendine özgü solunum biçimi ve organları vardır. Bizim buradaki konumuz insandaki solunum sistemidir.

C. İç Solunum

Kan ile doku hücreleri arasındaki O₂ ve CO₂ alışverişi iç solunum olarak adlandırılmaktadır. Kandaki O₂ hücrelere hücrelerarası doku sıvısı aracılığıyla alınırken, hücrelerde oluşan CO₂ de yine hücrelerarası doku sıvısı aracılığıyla kana verilir.

İnsanda Solunum Sistemi

İnsan vücudunda her an yüksek düzeyde metabolik faaliyetler meydana gelmektedir. İnsan hareketsiz kalsa bile iç organları çalışmaya devam etmek zorundadır. Bunun için de sürekli enerjiye ihtiyacı vardır. İnsan vücudunda sürekli yapım ve yıkım olayları gerçekleşmektedir. Bu faaliyetler sonucunda insanda iki türlü atık madde oluşur. Bunlardan birisi CO₂ diğeri ise üredir. Oluşan bu atıklar hücrelerden ve vücuttan uzaklaştırılmalıdır. Aksi halde hücrede veya vücutta bu maddelerin atılamaması durumunda yaşam devam edemez.

Ürenin atılması böbrekler vasıtasıyla gerçekleştirilirken, CO₂ nin atılması akciğerler vasıtasıyla gerçekleştirilir. Ürenin ve oluşan diğer sıvı atıkların atılmasını sağlayan sisteme boşaltım sistemi, CO₂ in atılmasını ve O₂ nin alınmasını sağlayan sisteme solunum sistemi denilmektedir. Burada solunum sisteminde dış solunum ve iç solunum kastedilmektedir. Hücresel solunum ayrı bir bölüm ve ayrı bir çalışma konusudur. 

İnsanda Solunum Sistemini Oluşturan Yapılar 

1. Akciğerler

2. Soluk Borusu

3. Ağız

4. Burun

5. Yutak

6. Gırtlak

Ağız ve Burun

Ağız ve burun, havanın vücuda alındığı ve CO₂ nin dış ortama verildiği yerdir. Ağız ve burundan alınan hava soluk borusu ile akciğerlere iletilir. Havadaki O₂ akciğerlerdeki alveollere geçer, alveollerdeki CO₂ ise havaya geçer. Soluk verirken Oksijence fakir karbondioksitçe zengin kirli havayı vücut dışına atarız. Soluk alırken ise oksijence zengin havayı akciğerlere alırız.

Burun, hem koku alma duyusu organı hem de solunum organıdır. Burunda epitel dokudan oluşan ve mukus salgılayan mukoza tabakası bulunur. 

Burundan alınan hava burundaki mukus ve kıllar tarafından ısıtılıp nemlendirilir ve süzülerek soluk borusuna verilir. Havadan alınan mikroplarda büyük ölçüde temizlenir. Ayrıca toz ve kirlerde burunda tutularak akciğerlere gitmesi engellenir. 

Yutak ve Gırtlak

Hava burundan geçtikten sonra önce yutağa ardından gırtlağa geçer. Gırtlak soluk borusunun başında bulunur. Kıkırdak doku ve bağ dokudan yapılmıştır. Gırtlakta çok katlı silli epitel ve ses telleri bulunur. Gırtlağın iç yüzeyi silli epitel doku ile örtülmüştür.

Gırtlağın üst kısmında gırtlak kapağı bulunur. Gırtlak kapağı, yemek yerken soluk borusunun ağzını kapatarak yiyeceklerin soluk borusuna geçmesini engeller.

Soluk Borusu

Yaklaşık çapı 2 cm, yaklaşık boyu 12 cm dir. 3 tabakadan meydana gelir.

1- En iç kısımda silli silindirik epitel hücreleri bulunur. Epitel tabakada bulunan siller genize doğru tek yönlü hareket eder. Silli epitel tabakanın altında mukus salgılayan hücreler bulunur. Mukus, silli hücrelerin yüzeyinde ince bir tabaka oluşturur. Ağız ve burundan geçebilen toz ve mikroplar soluk borusunda siller ve mukus yardımıyla tutularak dışarı atılır. 

2- Soluk borusunun orta katmanında kıkırdak halka ve düz kaslar bulunur. Kıkırdak halkalar at nalı şeklindedir, soluk borusunu devamlı açık tutar. Soluk borusunun yemek borusuna komşu olan kısmında kıkırdak doku yerine düz kaslar bulunur. Yemek borusuna komşu kısımda düz kasların bulunması, yemek borusunun besinlerin geçişi sırasında genişleyebilmesini sağlamaktadır.

3. Soluk borusunun en dış kısmı bağ dokudan meydana gelmiştir.

Soluk Alıp Verme Hızını Etkileyen Faktörler

1. Kandaki karbondioksit yoğunluğunun artması soluk alıp vermeyi hızlandırır.

2. Metabolizma hızı, soluk alıp verme hızını etkiler. Yüksek yapım ve yıkım olayları gerçekleşirken daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulacağından solunum hızı artar.

3. Sinir sistemi soluk alıp verme hızını belirleyen merkezdir. Solunum, dolaşım, sindirim sistemi gibi isteğimiz dışında çalışan organların merkezi omurilik soğanıdır. Vücuttaki değişiklikler omurilik soğanını uyarır ve omurilik soğanı soluk alıp verme sayısını artırır veya azaltır.

4. Akciğerlerdeki iç basıncın azlığı veya çokluğu soluk alıp verme hızını etkiler.

5. Diyafram ve kaburga kaslarının kasılıp gevşeme hızı soluk alıp verme hızını etkiler.

Akciğerler geniş yer kapladığından bir sonraki sayfaya aldık.

Akciğerlerin Yapısı ve Görevleri

Solunum Sistemi Çözümlü Sorular

SANATSAL BİLGİ

21/04/2018