KALBİN YAPISI VE ÇALIŞMASI
11. sınıflar ve tyt – yks biyoloji dersi. Dolaşım sistemi organlarından kalbin yapısı. Kalbin bölümleri, kalp kapakçıkları. Kalbin çalışma döngüsü. Konu anlatımı.
Kalbin Yapısı ve Çalışması
Kalp, göğüs boşluğunda iki akciğer arasında sol akciğere doğru yönelmiş biçimde yer alır. Kalp iki odacık ve iki karıncık olmak üzere dört bölümden oluşur. Odacıklar vücuttan ve akciğerden gelen kanı toplarken, karıncıklar odacıklardan aldıkları kanı vücuda ve akciğerlere pompalarlar.
Alt ve üst ana toplardamarlarından kalbin sağ kulakçığına gelen kirli kan, sağ kulakçıktan sağ karıncığa verilir. Kalp kasılınca sağ karıncıktaki kirli kan akciğer atardamarları vasıtasıyla akciğerlere pompalanır.
Akciğerlerde temizlenen kan, akciğer toplardamarları ile kalbin sol kulakçığına gelir. Kalbin sol kulakçığından sol karıncığına akan temiz kan, kalp kasılınca aort atardamarlarına pompalanır. Aort kalpten çıkan en büyük atardamardır.
Kalpte kulakçıklarla karıncıklar arasında kapakçıklar yer alır. Sağ karıncıkla sağ kulakçık arasında üçlü kapak (triküspit) bulunur. Sol kulakçıkla sol karıncık arasında ikili kapakçık (biküspit) bulunur.
Atardamarların kalpten çıktığı yerlerde de kapakçıklar bulunur. Yarım ay şeklindeki bu kapakçıklar kanın kalbe geri akmasını engeller. Bu kapakçıklar tek yönlü açılabilir. Kalbin kasılması sırasında bu kapakçıklar açılarak akciğer atardamarı ve Aort damarlarına kan pompalanır. Kalp gevşeyince bu kapaklar kapanır, böylece kan geri dönemez.
Kalp üç ana tabakadan meydana gelmiştir. En dışta bulunan tabaka perikard tabakasıdır. Bu tabaka iki katlı bir zar şeklindedir ve kalbin dış kısmını tamamen sarmıştır. İki zar arasında kaygan bir sıvı bulunur, bu sıvı sayesinde kalbin çalışması sırasında sürtünme en düşük seviyede tutulur.
Ortada bulunan kısma miyokard adı verilir. Bu tabaka kalp kaslarından oluşmuştur. Bu tabaka karıncıklarda kalın, kulakçıklarda incedir.
Kalbin en iç kısmında tek katlı epitel dokudan yapılmış olan endokard tabakası bulunur. Bu tabaka kalbin iç yüzeyini örterek aşınmasını engeller.
Kalp kendi içindeki kan ile beslenemez. Kalbin beslenmesi özel kılcal damarlar vasıtasıyla gerçekleşir.
Kalbi besleyen damarlara koroner damarlar adı verilir. Miyokard tabakasında bulunan koroner damarlar kalpten çıkan aort atardamarına bağlıdırlar. Koroner damarlar tıkanır veya daralırsa kalp ihtiyaç duyduğu besin ve oksijeni alamaz, bu durumda kalp krizi meydana gelir.
Kalpte, kulakçığa atriyum, karıncığa ventrikül adı verilir. Kulakçık ile karıncık arasındaki kapağa ise antriyoventriküler kapakçık adı verilir.
Kalbin kasılması sistol, gevşemesi diyastol olarak adlandırılır.
Kalbin bir sistol ve bir diyastoldan oluşan döngüsüne kardiyak döngü denir. Bu döngüde kalp kanı bir kez vücuda pompalar, bir kez akciğere pompalar, bir kez vücuttan ve bir kez akciğerden gelen kanı toplar. Kalp kasıldığından hem akciğerlere kirli kan, hem de vücuda temiz kan pompalar. Kalp gevşediğinde hem akciğerlerden temiz kanı, hem de vücuttan kirli kanı toplar.
Kalbin çalışmasında önce kulakçıklar daha sonra karıncıklar kasılır. Kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer. Sağlıklı bir insan kalbi dakikada ortalama 75 kez atar. Bir kalp atışı 0,85 s kadar sürer. Bu sürenin 0,45 saniyesi kasılma, 0,40 saniyesi dinlenme sürecidir. Kulakçıkların kasılması 0,15 s sürerken, karıncıkların kasılması 0,30 saniye sürer.
Kalp Atışının Düzenlenmesi
Kalp, otomatik bir organdır, yani kendi uyartısını kendisi yaratır. Kalbin çalışmasını sağ kulakçık çeperindeki sinoatrial düğüm düzenler.
Kalp kendi çalışmasını kendisi başlatır, bununla birlikte atım hızı ve pompaladığı kan miktarı merkezi sinir sistemi tarafından belirlenir.
Sinoatrial Düğüm (SA) kendiliğinden uyarı yayarak kalbin çalışmasını başlatır, SA düğüm aynı zamanda kasılma ritmini de düzenler. SA düğümü kulakçıklara uyarılar yayarak her iki kulakçığın da aynı anda kasılmasını sağlar. Bu uyarılar sağ kulakçıkta bulunan "antrioventriküler düğüm" e (AV) geçer. AV düğümü bu uyartıyı 0,1 s bekletir. Bu sürede kulakçıklardaki kan karıncıklara boşalır. Bu 0,1 saniyenin ardından uyartı "AV düğümü" nden "his demetleri" ne iletilir. His demetinin sağ ve sol kolları bu uyartıyı "purkinje lifleri" ne iletir. Purkinje lifleri uyartıyı karıncık kaslarına iletir ve karıncıklar kasılır.
Kalbin Çalışma Sırası
1- Vücut ve akciğerlerden toplanan kanın kulakçıklara dolması.
2- Sinoatrial düğüm uyarılır,
3- Kulakçıklar kasılır,
4- AV düğümü uyarılır,
5- His demetleri uyarılır,
6- Karıncıkların kasılması,
7- Kanın vücut ve akciğerlere pompalanması
Kalbin Çalışmasını Hızlandıran Etkenler
1- Kanda temiz oksijen oranı azalırsa, vücudun ihtiyaç duyduğu oksijeni temin için kalp daha hızlı çalışmaya başlar.
2- Kanda karbondioksit artarsa, kanı temizlemek için kalp daha hızlı çalışmaya başlar.
3- Heyecan, korku, stres gibi durumlarda salgılanan adrenalin hormonu ile tiroksin hormonu kalp atış hızını artırır.
4- Vücut sıcaklığının artması kalbin daha hızlı çalışmasına sebep olur.
5- Kafein ve nikotin gibi uyarıcı maddeler kalp atış hızını artırır.
6- Omurilik soğanından çıkan sempatik sinirler, kalp atış hızını artırıcı uyarı taşırlar.
Kalbin Çalışmasını Yavaşlatan Etkenler
1- Omurilik soğanından çıkan parasempatik vagus siniri kalbin çalışma hızını yavaşlatır.
2- Asetilkolin hormonu kalbin çalışmasını yavaşlatır.
Tansiyon
Kalbin atardamar duvarına yaptığı basınca tansiyon adı verilir. Kalbin kasılma sırasında oluşan basınç, yüksek tansiyon, kalbin gevşemesi sırasında atardamar çeperlerine yaptığı basınç ise küçük tansiyon olarak adlandırılır. Sağlıklı bir insan dinlenme halinde iken büyük tansiyon değeri 120 mm Hg, küçük tansiyon ise 80 mm Hg dır.
Nabız: Kalp atışının damarlarda hissedilmesine nabız adı verilir. Nabızlar sayılarak kalbin dakikadaki atım hızı belirlenebilir.
EKG: Bir kalp döngüsünde kalp kasında ilerleyen uyartılar deriye iletilmektedir. Bu sayede deriye bağlanan bir cihaz yardımı ile kalp çalışması yazdırılabilir. Bu işleme "Elektro kardiyogram" (EKG) adı verilir.
Dolaşım Sistemi
SANATSAL BİLGİ
22/03/2018