Özel Ders

MAYOZ BÖLÜNME

Ygs biyoloji . Çok hücreli canlılarda üremeyi sağlayan mayoz bölünme. Mayoz bölünmenin önemi, özellikleri, aşamaları. Kalıtsal çeşitlilik. Mayoz –I, mayoz –II ve gamet oluşumu.

Çok hücreli canlıların üreme ana hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Mayoz bölünme ile oluşan hücrelerin birleşmesiyle eşeyli üreme gerçekleşir.

Mayoz bölünme ile 1 hücreden 4 yeni hücre oluşur. Oluşan bu yeni hücreler başlangıçtaki hücrenin yarısı kadar kromozoma sahip olur. 2n adet kromozom bulunan bir hücreden mayoz bölünme sonucu n sayıda kromozomları bulunan dört hücre oluşur. Bunlara üreme hücreleri (gamet) denilir. Döllenme ile bu gametler (biri anneden biri babadan) birleşerek zigotu oluşturur. Zigot mitoz bölünmelerle gelişir, farklılaşır ve yeni bir canlıyı oluşturur.

Mayoz bölünmede, DNA kendisini bir kez kopyalar, kopyalama sonucu 4n sayıda kromozom oluşur. Hücre arka arkaya 2 kez bölünerek dört yeni hücre oluşur ve oluşan her hücre n sayıda kromozoma sahip olur. Mayoz bölünmede, sinapsis, tetrat ve crossing – over olayları gerçekleşir. Oluşan gametler kalıtsal çeşitlilik bakımından başlangıçtakinin tıpatıp aynısı değildir. Kalıtsal çeşitlilik söz konusudur.

Sinapsis: Profaz-1 evresinde homolog kromozomların karşılıklı dizilmeleridir.

Tetrat: Homolog kromozomlar yan yana gelerek dörtlü gruplar oluştururlar. Oluşan bu 4 kromatitli yapıya tetrat denir.

Krosing – over: Homolog kromozomların, kardeş olmayan kromatitleri arasındaki genetik parça alışverişidir.

Kiyazma: Sinapsis sırasında kromozomların birbirine temas ettiği noktalara kiyazma denir.

Mayoz bölünmede, DNA kendisini bir kez kopyalar. Homolog kromozomlar arasında crossing over olayı gerçekleşir.

Mayoz Bölünmenin Evreleri

İnterfaz Evresi.

Bu evrede hücre büyüyüp gelişerek bölünmeye hazır hale gelir. Bölünme için gerekli proteinler sentezlenir, DNA sentezi yapılır, organeller çoğaltılır. Hücre bölünmeye hazır hale gelir. Bu evrenin sonunda hücre 2n kromozomludur.

İnterfaz evresinden sonra MAYOZ-I ve MAYOZ –II bölünmeleri başlar.

MAYOZ – I

1. Profaz I

Hücre kromozomları kısalıp kalınlaşmaya başlar.

İnterfaz evresinde kendini eşlemiş olan homolog kromozomlar, yan yana gelerek dört kromatitli tetrat adı verilen yapıyı oluşturur.

Tetratların kardeş olmayan kromatitleri birbirleri üzerine kıvrılır. Temas noktalarına kiyazma denilir.

Kiyazma bölgelerinde, homolog kromozomlar arasında gen alışverişi yapılır.

Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.

Varsa sentrozomlar zıt kutuplara çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur.

Mayoz bölünmenin en önemli aşaması Profaz –I dir. Çünkü bu evrede crossing – over olayı gerçekleşir. Crossing – over sonucunda çeşitli gen kombinasyonları ortaya çıkar.

Metafaz – I

Homolog kromozomlar karşılıklı olarak hücrenin ekvator düzlemi üzerinde dizilirler. Burada dörtlü tetrat yapısı dizilir.

İğ iplikleri kromozomların sentromerlerine bağlanır. 4 kromatitten ikisi bir taraftaki ipliklere, diğer ikisi zıt kutuptaki ipliklere tutunur.

Anafaz –I

Homolog kromozomlar birbirlerinden ayrılır ve zıt kutuplara çekilirler.

Kromozom sayısı yarıya iner.

Homolog kromozomlardan hangisinin hangi kutba gideceği rastgele gerçekleşmektedir.

Telofaz –I

Kutuplara çekilmiş olan iki kromatitli kromozomların etrafında tekrar çekirdek zarı oluşur.

Hücre iki çekirdekli yapıya sahip olur. Her bir çekirdeğin içerisinde tam bir haploit kromozom takımı bulunur.

İğ iplikleri kaybolur.

DNA miktarı değişmez. Her bir çekirdekte kromozomlar ikişer kromatidli haldedir.

Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile sitokinez olayı gerçekleşir ve 2. Bölünme başlar. Bu arada yeni bölünme için ATP sentezi yapılır, sentrioller bölünür.

Mayoz –I ve mayoz –II de DNA replikasyonu olmadığından oluşan gametlerde kromozom sayısı yarıya iner.

Mayoz –II

Mayoz –II de olan olaylar mayoz –I deki olaylara benzer şekilde gerçekleşir. Ancak mayoz –II de crossing – over oalyı gerçekleşmez.

Profaz –II

Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. Kromatin iplik kromatit haline gelir, sentrioller zıt kutuplara çekilir, İğ iplikleri oluşur.

Metafaz –II

Kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlemi üzerinde dizilirler.

Kromozomlar, sentromer bölgelerinden iğ ipliklerine tutunur.

Kromozomlar mayoz –I de crossing – over geçirdiklerinden kardeş kromatitler birbirlerinin aynı değildir.

Anafaz –II

Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.

DNA miktarı ana hücrenin yarısı kadar olur.

Telofaz –II

Kutuplarda toplanan kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

Çekirdek içerisinde çekirdekçik yeniden oluşur.

Kromozomlar tekrar kromatin ipliklere dönüşür.

Sitokinez ile 4 yeni hücre meydana gelir.

Gamet Oluşumu

Erkek bireyde sperm oluşumunu sağlayan mayoz bölünmeye, spermatogenez, dişi bireyde yumurta oluşumunu sağlayan mayoz bölünmeye, oogenez denir. Spermatogenez erkek bireyin testislerinde, oogenez dişi bireyin yumurtalıklarında gerçekleşir.