Özel Ders

MİDE İNCE ve KALIN BAĞIRSAK

Lys ve 11 sınıflar biyoloji konusu. İnsanda sindirim sistemi konusunun 2. Bölümü. Mide, ince bağırsak ve kalın bağırsak konu anlatımı.

Mide

Besinlerin geçici olarak depolandığı, mekanik ve kimyasal sindirimin yapıldığı sindirim organıdır. Karın boşluğunun sol üst tarafında, yemek borusu ile 12 parmak bağırsağı arasında yer alır. Yemek borusuna açılan bölümüne kardia (mide ağzı), 12 parmak bağırsağına açılan kısmına piar (mide kapısı) adı verilir. Mide ağzında besinlerin yemek borusuna geçişini engelleyen kapaklar bulunurken, mide kapısında da besinlerin ince bağırsağa geçişini kontrol eden kapaklar bulunur.

Mide yapısında dıştan üçe doğru üç tabaka gözlenir. En dış kısmında bağ dokusu yer alır, bağ dokusu dış kısmından periton adı verilen çift katlı bir zar ile örtülmüştür. Karın zarı olarak da adlandırılan periton kaygan bir sıvı salgılayarak midenin dış kısmının kaygan olmasını ve zarar görmesini engeller.

Bağ dokusunun altında düz kas tabakası yer alır. Bu kaslar enine boyuna ve çapraz olarak yerleşmişlerdir. Bu kaslar kasılarak besinlerin parçalanmasını sağlarken aynı zamanda kimyasal sindirime de yardımcı olur.

Midenin en iç kısmında mukoza tabakası yer alır. Bu tabakada silindirik epitel hücreleri bulunur ve mide iç yüzeyini örter. Bu epitel hücreleri tüp şeklinde girintiler yaparak mide bezlerini meydana getirir. Bu bezlerden HCC, pepsinojen ve lipaz enzimi salgılanır. Süt çocuklarında lap enzimi de salgılanır. Bu enzimler midede asidik bir ortam meydana getirirler, mide duvarındaki tabakadan salgılanan mukus salgısı mide duvarını bu asidik ortamdan korur. Böylece midenin kendi kendisini sindirmesi engellenir.

Mide organının çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler.

Mide dışındaki bezlerden salgılanan H⁺ ve C^- iyonları midede birleşerek HCl (Hidroklorik asit) meydana getirir. HCl midede asitli bir ortam oluşturur ve aynı zamanda mideye gelen mikropları öldürür.

Mide duvarının bu HCl asidinden zarar görmesi de yine mide duvarı tarafından salgılanan mukus ile önlenir.

Midede mekanik olarak sindirilip iyice parçalanan besinler, aynı zamanda midedeki enzimler ile kimyasal olarak da sindirilir ve bulamaç haline getirilir. Besinlerin bulamaç halindeki bu yapısına kimüs adı verilir.

Mideden sindirim hormonu olarak gastrin hormonu salgılanır.

İnce Bağırsak

Mide ile kalın bağırsak arasında yer alır. İnce bağırsakta hem besinlerin kimyasal sindirimi yapılır, hem de sindirilen besinlerin kana karışması sağlanır. Sindirilemeyen besinler kalın bağırsağa verilerek dışarı atılır. İnce bağırsak yaklaşık olarak 3 cm çapında ve 7 m uzunluğundadır.

İnce bağırsağın mideye bağlandığı yerden başlayarak ilk 25 cm lik kısmına onikiparmak bağırsağı adı verilir. Burası sindirim ve emilimin en yoğun olduğu yerdir. Sindirim için gerekli olan enzim ve sıvılar pankreas, karaciğer ve bağırsak çeperlerinden üretilir. Pankreastan salgılanan pankreas özsuyu ve karaciğerden salgılanan safra onikiparmak bağırsağından sindirim kanalına geçer.

İnce bağırsağın onikiparmak bağırsağından sonra gelen kısmına boş bağırsak denir 2,5 – 3 m kadar uzunluğa sahiptir. Sindirim ve emilim görevlerini yerine getirir kıvrımlı bir yapıdadır ve bol miktarda villüs içerir. Boş bağırsaktan kalın bağırsağa kadar olan kısmına kıvrımlı bağırsak adı verilir. Uzunluğu yaklaşık olarak 3,5 – 4 m dir. Emilimin büyük bir kısmı burada gerçekleştirilir.

İnce bağırsakta mide gibi üç tabakadan meydana gelmiştir. En dış kısmında yer alan bağ dokusu midede olduğu gibi periton adı verilen zar ile örtülmüştür. Bu dokunun altında düz kas dokusu ve en içte epitel doku yer alır. Bu doku da midedeki gibi mukus salgılayarak mukoza tabakası meydana getirir.

İnce bağırsağın en iç kısmındaki epitel doku bağırsak boşluğuna doğru çıkıntılar yaparak villüs adı verilen yapıları meydana getirir. Villüslar üzerinde de mikrovillüsler yer alır. Bu yapılar besinlerin emilim yüzeyini artırır.

Sindirim sonucu oluşan besin yapı taşları Villüslar üzerindeki kan ve lenf damarları tarafından emilerek tüm vücuda yayılır.

İnce bağırsak duvarları içindeki besinlerin vücuda dağılmasını sağlamak ve aynı zamanda ince bağırsak hücrelerinin ihtiyacı olan besin ve oksijeni sağlamak, aynı zamanda atık maddelerini uzaklaştırmak amacıyla kan ve lenf damarları ile bir ağ gibi örülmüş haldedir. İnce bağırsaktaki epitel hücreleri arasında besinlerin hareketini kolaylaştırmak için mukus salgısı yapan özel goblet hücreleri bulunur.

İnce Bağırsak Enzimleri

Enterokinaz: Pankreastan gelen tripsinojeni tripsine çevirir. Tripsin tripsinojenin aktif halidir.

Disakkaridaz: Sükraz, Maltaz ve laktazlar karbonhidratların kimyasal sindirimini tamamlar.

Aminopeptidaz: Protein sindirimine yardım ederler.

İnce Bağırsaktan Salgılanan Hormonlar: Sekretin ve kolesistokinin hormonlarıdır.

Kalın Bağırsak

Kalın bağırsak sindirilmeyen maddelerin toplandığı ve vücut dışına atıldığı bir organdır. Bu organın uzunluğu yaklaşık 1,5 metre ve çapı yaklaşık 6 cm dir.

Kalın bağırsak ile ince bağırsağın birleştiği yere kör bağırsak adı verilir. Kör bağırsakta apandis adı verilen bir çıkıntı bulunur. Bu çıkıntının iltihaplanması ile apandisit hastalığı oluşur.

Kalın bağırsağın yapısı da ince bağırsağa benzer. Bununla birlikte kalın bağırsakta villüs denen yapılar bulunmaz.

Kalın bağırsakta su ve minerallerin geri emilimi gerçekleşir. İnce bağırsaktan kalın bağırsağa geçen besin artıklarının yapısında bulunan su ve yararlı mineraller kalın bağırsaktan vücuda geri emilir. Aynı zamanda kalınbağırsakta B ve K vitaminleri sentezleyen bakteriler bulunur. Bu bakterilerin sentezlediği vitaminler de kalın bağırsaktan emilerek tekrar vücuda verilir.

Emilim sonunda vücut tarafından kullanılmayan ve zararlı atıklar anüs yoluyla dışarı atılır.

SindirimSistemi2