MİTOKONDRİ VE RİBOZOM
Hücrelerin yapısında yer alan mitokondri enerji üretiminde, ribozom ise protein sentezinde görev yapar. Bu iki organelin yapı ve özellikleri incelenektir.
MİTOKONDRİ
Hücrelerde oksijenli solunumu gerçekleştiren organeldir. Mitokondrilerde O2 tüketilirken, CO2 üretilir. Çift zarla çevrilidir. Mitokondri prokaryot canlılarda ve memelilerin olgun alyuvar hücrelerinde bulunmaz. Diğer tüm canlı hücrelerinde mitokondri organeli bulunur.
Mitokondri hücredeki besinin kimyasal enerjisini oksijen kullanarak hücreye uygun bir enerji çeşidi olan ATP ye dönüştürür. Bu olay oksidatif fosforilasyon olarak adlandırılır. Oksidatif fosforilasyonun sitrik asit ve krebs döngüleri mitokondrinin matrisinde gerçekleştirilir. Bu döngüler sonucunda üretilen NADH ise mitokondriyal iç zar içerisine gömülü olan enzimler tarafından kullanılarak ATP üretilir.
Mitokondride dış zar düz ve esnektir. İç zar ise kıvrımlı bir yapıdadır. Bu kıvrımlara krista denir. İç zarın kıvrımlı bir yapıda olması mitokondrinin gerek görüldüğünde yüzey alanını genişleterek enerji üretimini artırmasını sağlamaktadır. Krista üzerinde elektron taşıma sistemleri (ETS) bulunur. Enerji üretimi fazla olan hücrelerde krista da fazladır.
Mitokondri zarları çift katlı lipit ve proteinden oluşur.
Mitokondrilerin iç kısmı matriks adı verilen bir sıvı ile doludur. Bu sıvı içerisinde DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri bulunur.
Mitokondriler ihtiyaç duyulduğunda bölünüp çoğalarak sayılarını artırabilirler. Mitokondri yapısındaki DNA, RNA ve ribozomlar kendisine özgüdür. Bu yapıların taşıdığı bilgi sınırlıdır. Bu nedenle çekirdek kontrolünde bölünürler.
Çizgili kas ve karaciğer hücrelerinde mitokondri sayısı diğer hücrelere göre daha fazladır.
Mitokondriler çok sistemli bir yapıya sahiptir. Kendi DNA sına sahip olması ve gerektiğinde bölünüp çoğalabilmesi, ayrıca çift katlı bir zarla çevrili olması bu organelin başlangıçta ayrı bir hücre olduğu fikrinin gelişmesine yol açmıştır. Bu hipoteze göre ana hücreye giren konakçı bakteri hücresi, ana hücre tarafından sindirilmedi. Buradaki besinleri kullanarak hücreye enerji veren konakçı hücre zamanla değişikliğe uğrayarak ana hücrenin bir parçası haline geldi.
RİBOZOM
Protein sentezi yapan organellerdir. Tüm canlı hücrelerinde bulunurlar. Zarsız organellerdir. Protein ve RNA’dan yapılmışlardır.
Ribozomlar ökaryot hücrelerde stoplazma içerisinde serbest olarak veya endoplazmik retikulum’a tutunmuş olarak bulunabilirler. Aynı zamanda çekirdek zarı, mitokondri ve kloroplast gibi organellerde de bulunmaktadırlar. Prokaryot hücrelerde ise sadece stoplazma içinde serbest olarak bulunurlar.
Ribozomlar biri büyük diğeri küçük iki alt birimden meydana gelmiştir. Küçük alt birime mRNA, büyük alt birime tRNA tutunur. Büyük ve küçük alt birimler protein sentezi yapılmadığı durumlarda ayrı bulunur. Protein sentezi yapılacağı zaman bu iki birim birbirine mRNA aracılığı ile bağlanır.
mRNA Çekirdek tarafından sentezlenir ve üretilecek proteinin bilgisini taşır. tRNA lar ise aminoasitleri taşırlar. tRNA lar tarafından getirilen aminoasitler çekirdekten gönderilen ve mRNA da bulunan bilgilere göre birbirine bağlanarak protein sentezi yapılır.
Ribozomların sayısı hücrenin işleyişine ve bulundukları dokuya göre değişiklik gösterir. Genç ve sentez yapan hücrelerde (örnek: pankreas hücreleri) sayıları fazladır.
Ribozomlarda küçük proteinlerin sentezi hızlıdır. Dakikada 200 aminoasit ribozomlarda birleştirilebilir. Ancak büyük çaplı proteinlerin sentezi uzun sürer. 30 000 aminoasitten meydana gelen bir proteinin sentezi 2- 3 saat sürer.
Ribozomların Özellikleri
*Büyük ve küçük alt birimler olmak üzere iki alt birimden meydana gelmiştir.
*Ribozomların alt birimleri çekirdek tarafından sentezlenir.
*Protein sentezi boyunca alt ve üst birim mRNA aracılığı ile birleşir.
*tRNA lar tarafından getirilen proteinler ribozomlarda mRNA daki kodlara uygun olarak sentezlenir.
*Ribozomlar aynı proteinden çok sayıda ve hızlı biçimde üretmek için bir araya gelerek kompleks yapılar oluşturabilirler. Bu yapılara Poliribozom adı verilir.
Hücre Zarı ve Yapısı
Hücre Yapısı ve Özellikleri
SANATSAL BİLGİ
03/10/2016