TİROİT VE PARATİROİT BEZLERİ

Lys ve 11. Sınıf biyoloji konusu. Tiroit ve paratiroit bezleri ve bu bezlerden salgılanan hormonlar. Tiroksin, kalsitonin ve parathormon hormonları konu anlatımı.

Tiroid Bezi

Tiroid bezi, gırtlağın altında, soluk borusunun her iki yanında yer alan iki lobdan oluşmuş bir bezdir. Kan damarları yönünden zengin olan tiroit bezi vücudun en büyük endokrin bezidir.

Tiroid bezi tiroksin ve kalsitonin hormonlarını salgılar. Tiroid bezinin çalışması ve denetimi hipofiz bezinin ön lobu tarafından kontrol edilir. Tiroid bezi ile hipofiz bezi ile arasında bir feed-back mekanizması vardır. Bu mekanizma ile hormon salgılaması kontrol edilir.

Tiroksin Hormonu

Tiroksin hormonu vücuttaki metabolizmayı düzenler. Hücrelerin kullanacağı oksijen miktarını düzenler, vücut ısısını düzenler, solunum hızını artırır. Çocuklarda fiziksel ve mental gelişimi sağlar.

Tiroksin hormonu karaciğerden glikojeni glikoz haline dönüştürüp kana geçmesini sağlar ve glikojen oluşumunu engeller.

Vücutta tiroksin hormonunun azalması metabolizmanın yavaşlamasına neden olur. Bunun sonucunda şişmanlık, aşırı uyku hali, tembellik, kalp atım hızının yavaşlaması meydana gelir.

Çocukluk döneminde tiroksin hormonunun yetersiz salgılanması, çocuklarda kretenizm denilen zekâ geriliğinin ortaya çıkmasına neden olur.

Erişkinlerde tiroksin hormonu yetersiz salgılanırsa miksodema (miks ödem) adı verilen rahatsızlık ortaya çıkar. Bu durum uykusuzluk, kıllarda dökülme, tembelleşme gibi sorunlarla kendini gösterir.

Tiroksin hormonu fazla salgılanırsa, metabolizma hızı artar, kan basıncı yükselir, vücut ısısı artar, ellerde titreme görülür. Bu duruma toksik guatr adı verilir.

Tiroksin iyotlu bir hormondur. Sentezlenebilmesi için iyota gereksinim duyulur. Eğer vücutta yeterli miktarda iyot bulunmazsa, tiroksin sentezlenemez. Bunun sonucunda tiroid bezi büyür ve basit guatr adı verilen hastalık meydana gelir.

Kalsitonin Hormonu

Kandaki kalsiyum ve fosfor miktarını ayarlar. Kanda kalsiyum miktarını azaltıcı, kemikte kalsiyum miktarını artırıcı etki yapar.

Paratiroid Bezi

Bu bezler tiroid bezinin arka üst tarafında yer alır. Birbirinden bağımsız dört küçük bezden oluşur. Bu bezler bezi saran bir kapsül içinde bulunur.

Paratiroid bezi parathormon hormonunu salgılar. Parathormon kalsitonin hormonu ile birlikte dokulardaki kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar.

Parathormon kemikteki kalsiyumu kana geçirir. Kandaki kalsiyum seviyesini yükseltir, kemikte kalsiyum miktarını azaltır. 

Kalsitonin hormonu ise parathormona zıt olarak çalışır. Yani kalsitonin hormonu kandaki kalsiyumu kemiklerde biriktirerek kandaki kalsiyum oranını düşürür. Kemiklerdeki kalsiyum oranını artırır.

Biri tiroid, diğeri paratiroid bezinden salgılanan bu iki hormon vücudun kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar.

Parathormon ince bağırsaklardan kalsiyum emilimini artırır. Bunun D3 vitaminine ihtiyaç duyulur. Parathormonun etkisiyle D3 vitamininden böbreklerde kalsitriol adı verilen bir madde sentezenir. Bu madde böbreklerden kalsiyum emilimini ve fosfor atılmasını artırır. 

Parathormonun eksikliğinde kaslarda ağrılı titreme ve kramplar (tetani) oluşur. Parathormonun fazla salgılanması ise böbrek taşlarının oluşmasına neden olur.

Parathormonun fazla salgılanması durumunda kemiklerdeki kalsiyum kana geçer, kemikler yumuşayarak zayıflar, kaslar uyartılara geç cevap verir.

SANATSAL BİLGİ

25/12/2016