TRANSİSTÖRLER
Transistör nedir, nerede kullanılır, sembolü nedir? Transistörlerin yapısı ve kullanım amaçları. Transistörlerin devreye bağlanması ve çalıştırılması.
Transistör Nedir?
Transistörler yarı iletken malzemeden yapılmış elektronik devre elemanlarıdır. Temel görevleri akımı yükseltmektir. Devredeki kullanımlarına göre gerilim ve güç yükseltmesi de yaparlar. Transistörler devrede anahtarlama elemanı olarak da kullanılır.
Transistörler birbirine ters olarak seri bağlanmış iki diyota benzetilebilir. Ancak yapı ve çalışma prensibi diyodunkinden çok farklıdır.
Transistörlerin Kullanım Alanları
Transistörler elektroniğin her alanında yükseltici ve anahtarlama devre elemanı olarak kullanılmaktadır.
Transistörün Yapısı
Transistörler silisyum ve germanyum maddeleri kullanılarak yapılırlar. Bu malzemeler kullanılarak uygun katkı maddeleri ile P ve N tipi yarı iletken maddeler oluşturulur. Bu yarı iletken maddeler ile transistörler yapılır.
Transistörler, yapılarında kullanılan yarı iletken P ve N malzemelerinin birleşme sırasına göre iki çeşittir.
1. NPN transistörler
2. PNP transistörler
NPN ve PNP tipi transistörler çalışma ilkesi ve yapısı bakımından birbirlerine çok benzerler. Bununla birlikte sinyallere gösterdikleri tepkilerde farklılıklar görülür. NPN tip transistörlerin yüksek frekanslı sinyallere gösterdiği tepki daha iyi olduğu için NPN tip transistörler daha çok kullanılır.
Her iki tip transistörde aynı N ve P tipi yarı iletken malzemelerden yapılmışlardır. Bunları farklı kılan özellikleri N ve P malzemelerinin birleşme sırasıdır.
Bir transistör üç bölümden meydana gelir. Bunlar Emitter(Emitör), Base (Beyz), Collector( Kollektör)) bölümleridir. Her bölümün bir bağlantı ucu vardır.
Transisörler şemasal olarak aşağıdaki şekilde gösterilirler. B harfi Beyzi, C harfi kollektörü, E harfi ise emitörü gösterir.
Transistörler yarı iletken malzemenin birleşme sırasına göre aşağıdaki şekilde gösterilirler.
Şekillerden görüleceği üzere, NPN tip transistörlerde P tipi yarı iletken malzeme beyz olarak, N tipi yarı iletken malzeme kollektör ve emitör olarak kullanılırken, PNP tip transistörde N tipi yarı iletken malzeme beyz olarak kullanılmış, P tipi yarı iletken malzeme ise kollektör ve emitör olarak kullanılmıştır.
Akım Yönleri
NPN ve PNP tipi transistörlerde akım yönleri aşağıdaki şekillerde çizilmiştir.
BJT Transistörler
İki polarma yüzeyli transistörlere verilen addır, “Bipolar Junction Transistor” kelimelerinin baş harflerinden meydana gelir. Transistör denilince kastedilen BJT transistörlerdir. BJT transistörler haricinde FET, MOSFET, UJT gibi transistör çeşitleri de vardır. Bu transistörler kendi isimleriyle anılır. Örneğin MOSFET denilince MOSFET tipi transistör kastedilmiş olur.
Transistörün Çalıştırılması
Bir transistör üç ayaktan oluşur. Bu ayaklar E, B ve C ayakları olarak adlandırılır. Bir transistörün çalışması için öncelikle beyz bölgesine belli bir gerilim uygulanmalıdır. Bu gerilim VBE olarak adlandırılır. Silisyum transistörlerde yaklaşık olarak VBE = 0,7 V, germanyum transistörlerde ise VBE = 0,3 V tur. Bu gerilimden düşük bir değer transistörün beyz kısmına uygulanırsa transistör çalışmaz.
NPN Transistörün Devreye Bağlanması.
Bir NPN transistörün beyz ve kollektör ucu üretecin pozitif kutbuna, emitör ucu ise üretecin negatif kutbuna bağlanır.
PNP Tip Transistörün Devreye Bağlanması
PNP tip transistörün beyz ve kollektör ucu üretecin (-) kutbuna, emitör ucu üretecin (+) kutbuna bağlanır.
PNP ve NPN transistörlerde beyz ucunda bir gerilim kaynağı varmış gibi gösterilir, fakat devre kurulurken ayrı bir gerilim kaynağı kullanılmaz. Ana kaynaktan akım çekilir. Devrede beyz üzerinde ayrı bir üreteç varmış gibi gösterilmesinin nedeni çizim ve hesaplamalarda kolaylık sağlamak içindir.
Aşağıda elektronik devrelerde kullanılan BJT transistörler görülüyor.
SANATSAL BİLGİ
20/03/2017