PARALEL DAİRELERİ
9. sınıf coğrafya dersi ve ygs konularından paralel daireleri ve özellikleri, enlem kavramı. Özel enlemler. Konu anlatımı.
Yerkürenin etrafını dairesel biçimde çepeçevre saran, aralarındaki uzaklıkları sabit olan çembersel çizgilere paralel daireleri denir.
Paralel daireleri dünyanın şekline uygun olarak ekvator bölgesinde en uzun değerlerini alırken, kutuplara gidildikçe uzunlukları kısalır. Kutuplarda nokta halini alırlar. Ekvator yerküreyi kuzey ve güney yarımküre olarak ikiye ayırır. Kuzey yarımküredeki paralel dairelerine kuzey paralelleri, güney yarımküredeki paralellere ise güney paralelleri denir. En uzun paralel dairesi ekvatordur ve uzunluğu 40.076 km dir.
Ekvator 0° paraleli olarak adlandırılır. Ekvatordan itibaren 111 km aralıklarla 90 tane kuzeyde, 90 tane güneyde olmak üzere 180 paralel dairesi vardır. Paraleller arası uzaklık sabittir.
Paralel daireleri gerçekte var olmayıp sanaldır. Dünya harita ve maketleri üzerine çizilir, tüm dünyada aynıdır ve kabul görür. Amaç dünya üzerinde herhangi bir yerin konumunu kolayca ifade edebilmektir.
Enlem
Bir yerin ekvator paraleline uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Derece, dakika ve saniye cinsinden belirtilir. Enlem iki paralel arası uzaklığın dakikaya, dakikanın da saniyeye bölünmesiyle elde edilir.36° kuzey enlemi dersek, kuzey paralel dairelerinden 36 paralel halkasını belirtmiş oluruz. 36 derece 27 dakika 38 saniye dersek bunu 36° 27’ 38’’ şeklinde yazarız ve 36. Paralelden itibaren 27 dakika 38 saniyelik bir büyüklük belirtmiş oluruz.
İki paralel arası mesafe 111 km idi. Bunu 60’a bölersek; 111/60 = 1,85 km eder bunu da 60’a bölersek; 0,031 km yapar. Böylece derece, dakika, saniye cinsinden koordinatını veren bir kişinin tam yeri tespit edilmiştir olur. Koordinatlar enlem ve boylam ile birlikte belirtilir.
Özel Enlemler
Bazı enlemler özel olarak adlandırılmıştır. Bunlar aşağıda yer almaktadır.
90° Kuzey enlemine kuzey kutup noktası adı verilir.
66° 33’ Kuzey enlemine kuzey kutup dairesi adı verilir.
23° 27’ Kuzey enlemine yengeç dönencesi denir.
0° Enlemine Ekvator denir.
23° 27’ Güney enlemine oğlak dönencesi denir.
66° 33 Güney enlemine güney kutup dairesi denir.
90° Güney enlemine güney kutup noktası adı verilmiştir.
23° 27’ ile 66° 33’ arası bölgeler orta kuşak olarak adlandırılır. Ilıman bölge olarak da bilinen bu bölge dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı bölgedir. 66° 33’ enleminden kutup noktalarına kadar olan kısım kutupsal bölge olarak bilinir. Büyük bölümü buzlarla kaplıdır. Ekvator ise dünyayı iki eşit parçaya bölen çemberdir. Ekvatorda yıl boyu tek mevsim görülür, sıcaklık 20 °C altına düşmez.
Paralel Dairelerin Özellikleri
1. Başlangıç dairesi ekvatordur, 0° ile gösterilir. Ekvator en büyük paralel dairesi olup, uzunluğu 40.076 km dir.
2. Ekvatorun kuzeyinde yer alan paralellere kuzey paralelleri, güneyinde yer alan paralellere güney paralelleri denir.
3. Ekvatordan kutuplara doğru paralellerin boyları kısalır. Kutuplarda nokta halini alırlar.
4. Ekvatordan kutuplara doğru paralellerin dereceleri artar.
5. 90 tanesi güneyde, 90 tanesi kuzeyde olmak üzere 180 tane paralel dairesi vardır.
6. İki paralel dairesi arası uzaklık her yerde 111 km dir.
MERİDYENLER VE BOYLAM
Enlem ve Boylam Çözümlü Sorular
SANATSAL BİLGİ
16/11/2016