RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

9.Sınıflar ve ygs coğrafya konusu. Sürekli rüzgarlar ve mevsimlik rüzgarlar. Alizeler, Batı rüzgarları, kutup rüzgarları, muson rüzgarları ve yerel rüzgarlar konu anlatımı.

Sürekli Rüzgârlar

Alize Rüzgârları

30° kuzey ve güney enlemlerinden ekvatora doğru esen rüzgarlardır. Kuzey yarımkürede kuzeydoğudan güneybatıya, güney yarımkürede güneydoğudan kuzeybatıya eserler. 

Bu rüzgarların kaynağı dünyanın ekseni etrafında dönmesi ile oluşan dinamik yüksek basınç merkezidir. Alizeler bu merkezden ekvatordaki termik alçak basınç alanına doğru eserler. Aynı enlemlerde yeryüzünden 3 – 4 km yükseklikte alizelerin tersi yönde (ekvatordan 30° enlemlerine) esen rüzgarlara ise ters alizeler denir. 

Kuzey ve güney yarımkürelerden gelen alizeler ekvator üzerinde karşılaşarak yükselir, aynı zamanda ekvatorun çok sıcak olması da havanın yükselmesinde rol oynar. Yükselen hava kütleleri, ekvator üzerinden kutuplara doğru hareket ederler. Bu hava kütleleri, dünyanın dönüşü nedeni ile sapmaya uğrar ve 30° enlemlerinde yığılarak bu bölgeyi dinamik yüksek basınç merkezi haline getirir. Burada oluşan yüksek basınçtan ekvatora doğru alize rüzgarları oluşur. 

Alize rüzgarları başlangıçta kurudur. Deniz üzerinden geçerken nemlenirler ve tropikal bölgede kıtaların doğusuna bol yağış bırakırlar.

Alizeler okyanus akıntılarının yönlerine etki eder.

Batı Rüzgârları

Bu rüzgarların da kaynağı 30° kuzey ve güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanıdır. Batı rüzgarları 30° kuzey ve güney enlemlerinden, 60° kuzey ve güney enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanına doğru eserler.

Bu rüzgarlar kuzey yarımkürede güneybatıdan kuzeydoğuya doğru, güney yarımkürede ise kuzeybatıdan güneydoğuya doğru eserler.

Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakan batı rüzgarları, kutup rüzgarlarıyla karşılaştıkları yerde cephe yağışlarını oluşturur.

Batı rüzgarları, orta kuşak karalarının batı kıyılarında okyanus akıntıları ile birlikte ılıman okyanus ikliminin oluşmasında etkili olurlar.

Kutup Rüzgârları

Kutup bölgelerinden 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanına doğru eserler. Esme yönleri kuzey yarımkürede kuzeydoğudan güneybatıya, güney yarımkürede güneydoğudan kuzeybatıya doğrudur.

Bu rüzgarlar kuru ve soğuktur. Batı rüzgarları ile karşılaştıkları yerlerde cephe yağışları oluşur.

Mevsimlik Rüzgârlar

Muson Rüzgârları

Muson Rüzgarları Güneydoğu Asya’daki karalar ile Hint okyanusunun farklı ısınması sonucu ortaya çıkar ve 6 ay denizden karaya, 6 ay da karadan denize doğru eserler.

Karalar yaz döneminde denizlerden daha çabuk ısınır, aynı zamanda ısınmaları denizden fazla olur. Bunun sonucu olarak karalar alçak basınç haline gelir. Bu kara parçalarına komşu olan hint okyanusu ise bu durumda yüksek basınç merkezidir.

Yaz boyunca Muson Rüzgarları denizden karaya doğru eser ve estiği yerlere bol yağış bırakır.

Kış mevsiminde bu kez karalar denizlerden daha çabuk ve daha fazla soğur ve yüksek basınç alanı haline gelir. Hint okyanusu bu durumda alçak basınç alanıdır. 

Kış boyunca Muson Rüzgarları karadan denize doğru eserler. Karadan denize estiklerinden kurudurlar. Yağış bırakmazlar.

Muson Rüzgarları; Güney ve Güneydoğu Asya kıyıları, Doğu Afrika kıyıları, Avustralya kıyıları, Kuzey Amerika’nın Meksika körfezi kıyıları ve Afrika’nın Gine körfezi yakınlarında görülür.

Yerel Rüzgârlar

Dar alanda etkili olan, günlük sıcaklık farkına bağlı olarak oluşan rüzgarlardır. Kara - deniz meltemleri ve dağ – vadi meltemleri olarak adlandırılırlar.

Kara ve Deniz Meltemleri

Gündüzleri karalar denizlere göre daha fazla ısındığından karalar üzerinde alçak basınç, denizler üzerinde ise yüksek basınç oluşur. Gün boyu rüzgar denizden karaya doğru eser. Buna deniz meltemi adı verilir.

Gece vakti ise karalar denizlerden fazla soğuduğundan rüzgar gece boyu karadan denize doğru eser. Buna kara meltemi adı verilir.

Dağ – Vadi Meltemi

Gündüzleri dağ yamaçları vadiye göre daha fazla ısınarak alçak basınç alanı durumuna geçer. Vadiler ise daha soğuk olduğundan yüksek basınç alanıdır. Gün boyu rüzgar vadilerden dağ yamaçlarına doğru eser. Buna vadi meltemi adı verilir.

Gece vakti ise dağ yamaçları vadilerden daha soğuktur. Dağ yamaçları yüksek basınç alanı, vadiler ise alçak basınç alanı durumundadır. Gece boyu rüzgar dağ yamaçlarından vadiye doğru eser. Bu rüzgarlara dağ meltemi adı verilir.

Sıcak Yerel Rüzgârlar

Föhn Rüzgârları

Bir dağ yamacı boyunca yükselen hava kütlesinin, dağ yamacından aşağıya doğru inerken ısınmasıyla oluşan rüzgarlardır. Hava kütleleri yükseldikçe her 200 m de 1 derece soğur, aynı zamanda alçaldıkça her 200 m de 1 derece ısınır. Dağ yamacından aşağıya inen hava sürtünme ile de ısınır. Bu özellik föhn rüzgarlarının oluşmasını sağlamıştır.

Sıcak yerel rüzgarların en belirgin olarak görüldüğü yer İsviçre Alpleridir. Orta Avrupa bölgesinde alçak basınç, Akdeniz üzerinde yüksek basınç oluşursa rüzgarlar Alpleri aşar ve föhn rüzgarlarını oluşturur.

Ülkemizde Akdeniz Bölgesinde Toroslarda, Karadeniz Bölgesinde Kuzey Anadolu Dağlarında bu tip rüzgarlar görülür.

Föhn rüzgarları; sıcaklık ve buharlaşmayı artırır, karların erken erimesine sebep olur, çığ ve sel olaylarına sebep olur, tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasına, havadaki nem açığının artmasına neden olurlar.

Scirocco

Büyük Sahra’dan Avrupa’ya doğru esen rüzgarlardır. Başlangıçta sıcak ve kuru olan bu rüzgarlar Akdeniz üzerinden geçerken nemlenir ve gittikleri yerlere yağış bırakırlar.

Hamsin

Büyük Sahra’dan Mısır ve Libya kıyılarına esen rüzgarlardır. Sıcak ve kurudurlar.

Soğuk Yerel Rüzgarlar

Bora

Balkanlardan Adriyatik kıyılarına esen soğuk rüzgarlardır.

Mistral

Fransa’nın iç kesimlerinden Akdeniz kıyılarına esen soğuk rüzgarlardır.

Kriveiz

Romanya’dan Karadeniz’e eserler.

Tropikal Rüzgârlar

Tropikal bölgede ani oluşan basınç farkları nedeniyle oluşan rüzgarlardır. Etkileri çok şiddetlidir. Can ve mal kaybına sebep olabilmektedirler.

Bu rüzgarlar Atlas Okyanusu çevresinde hurricane, Asya kıyılarında typhoon, Afrika’da tornado olarak adlandırılırlar.

Hortumlar hızlı bir şekilde dönen hava girdaplarıdır, Tropikal bölgede 5° ile 30° enlemleri arasında daha çok Büyük Okyanus ile Hint Okyanusu üzerinde görülür. Hızları saatte 300 km’yi bulan bu rüzgarların çapları 1000 km’yi bulabilmektedir. Hortumlar daha çok deniz üzerinde oluşur kıyıya ulaşınca hızını kaybetmeye başlar. Ancak etkili olduğu yerde çok büyük can ve mal kayıplarına sebep olur.

TERMİK VE DİNAMİK BASINÇ MERKEZLERİ

BASINCI ETKİLEYEN FAKTORLER

SANATSAL BİLGİ

20/12/2016