ALDEHİTLER VE KETONLAR
12. Sınıflar ve üniversiteye hazırlık kimya dersi, organik bileşikler konusu. Aldehitler ve ketonlar. Aldehitlerin yapısı ve adlandırılması. Konu anlatımı ve örnekler.
ALDEHİTLER
C atomunun O ile çift bağ yaptığı, diğer iki element ile tek bağ yaptığı fonksiyonel grup karbonil grubu olarak adlandırılır.
Karbonil grubunda C atomunun bir tarafına H atomu diğer tarafına bir alkil grubu bağlanmasıyla meydana gelen bileşiklere "Aldehit" denir.
Aldehitlerin en küçük üyesi metanal olarak adlandırılır. Metanal bileşiğinde C atomunun her iki tarafında birer H atomu bulunmaktadır. Yani metanal de alkil grubu bulunmaz, diğer tüm aldehitlerde alkil grubu bulunur.
Aldehitler canlı yapılarında da bulunur ve birçok önemli fonksiyonlar üstlenirler. 5 C lu bir şeker olan riboz şekeri bir aldehittir.
Glikoz şekerinde de aldehit yapısı bulunur.
Tarçında ve bademde aldehit bulunur.
Aldehitlerin genel formülleri CnH2nO şeklindedir.
Aldehit ve ketonlar birbirlerinin izomeridirler. Ketonların genel formülü de CnH2nO şeklindedir. En küçük keton üç karbonlu olduğundan bir ve iki karbonlu aldehitlerin izomeri yoktur.
Aldehitlerin alkil grubu bağlı gösterimleri aşağıdaki gibi yapılabilir.
Aldehitler ile ketonlar arasındaki fark, aldehitlerde karbonil grubunun bir tarafına alkil, diğer tarafına H atomu bağlıdır. Ketonlarda ise karbonil grubunun her iki tarafına alkil kökü bağlıdır.
Aşağıda bazı aldehit bileşikleri görülmektedir.
Aldehitlerde karbonil grubu zincirin sonunda yer alır.
Aşağıda bir keton bileşiği olan propanon görülmektedir.
ketonlarda karbonil grubu zincirin ortasında yer alır.
Aldehitlerin Adlandırılması
Aldehitler IUPAC sistemine göre ve yükseltgendiklerinde oluşturdukları asidin adına göre adlandırılırlar.
1- Karbonil grubuna sahip en uzun C zinciri tespit edilir.
2- Tespit edilen zincir karbonil grubundaki C atomundan başlanarak numaralandırılır.
3- Ana zincire bağlı grup ve atomlar bağlı oldukları C atomu numarası ile belirtilirler.
4- En uzun zincirdeki C atomu sayısına karşılık gelen alkan bileşiğinin adı yazılır ve sonuna –al eki getirilir.
Örnek:
Aşağıdaki bileşiği IUPAC sistemine göre adlandırınız.
Çözüm:
1- Bu bileşikte ana zincirin tespiti kolaydır. Zincir aşağıdaki gibi numaralandırılır.
2- Ana zincire bir adet CH3 (metil) kökü bağlı. Bu kök 4 numaralı C atomuna bağlıdır. Öyleyse bileşik adının en başına "4 – metil" getirilir.
3- 6 C lu alkan bileşiğinin adı hekzandır. Bu ekin sonuna –al eki getirirsek hekzanal olur.
Bileşik adı,
4 – metil hekzanal şeklindedir.
Örnek:
Aşağıdaki bileşiği adlandırınız.
Çözüm:
1- Bileşikte karbonil grubuna bağlı en uzun zinciri tespit ederek numaralandırırız.
2- Bileşikte iki adet OH(Hidroksi) grubu var. Bun grupların biri 4. C atomuna diğeri 5. C atomuna bağlıdır. Bu kökler "4,5 dihidroksi" şeklinde yazılır.
3- 5 C’lu alkan bileşiğinin adı pentandır. Bu ismin sonuna –al getirirsek pentanal olur.
Bileşiğin adı;
4,5 dihidroksi pentanal şeklindedir.
Örnek:
Aşağıdaki bileşiği adlandırınız.
Çözüm:
1- Bileşikteki en uzun C zincirini tespit ederek numaralandırırız.
2- 4 ve 5 numaralı C atomları arasında çift bağ var. Bu durumda çift bağın yerini de belirtmeliyiz. Çift bağ numaralandırmaya başladığımız yönden 4. C atomuna bağlı olduğundan numarası 4’tür.
3- 2 numaralı C atomuna Cl atomu bağlanmıştır. Bunu en başta belirtiriz.
4- C atomları arasında çift bağ bulunmasından dolayı bileşiğin alkan ismi değil alken ismini yazarak sonuna –al eki getiririz.
Bileşiğin adı: 2 –klor – 4 – Pentenal
Örnek:
Aşağıda yer alan bileşiği adlandıralım.
1- Bileşikteki en uzun zinciri tespit ederek numaralandırırız.
2- Zincirdeki 4. C atomuna CH3(metil) kökü, 5. C atomuna OH(hidroksi) kökü bağlıdır. Bunları sırayla isimlendiririz.
3- Ana zincirde 6 C atomu var. 6 C lu alkan bileşiğinin adı heksan idi.
Bileşiğin tam adı: 4 metil – 5 hidroksi heksanal şeklindedir.
Aldehitlerin Özellikleri
SANATSAL BİLGİ
31/05/2018