ALDEHİTLERİN ÖZELLİKLERİ
12. sınıflar kimya dersi, organik bileşikler konusu. Aldehitlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri. Aldehitlerin yükseltgenme ve indirgenme tepkimeleri. Konu anlatımı.
Aldehitlerin Fiziksel Özellikleri
1- Karbonil grubu polar yapılı olduğundan aldehitlerin molekülleri polar yapılıdır.
2- Kaynama noktaları hidrokarbonların kaynama noktasından yüksek, aynı sayıda C içeren alkollerin kaynama noktasından düşüktür. Aldehitlerin kaynama noktası aynı C sayılı apolar bileşiklere göre daha yüksektir.
3- Aldehitler polar yapılıdırlar, bu nedenle su içinde çözünürler. Moleküllerin büyüklüğü arttıkça sudaki çözünürlükleri azalır.
4- Oda koşullarında formaldehit gaz halinde, diğer küçük moleküllü aldehitler sıvı haldedir.
5- Moleküllerdeki C atomu sayısı arttıkça kaynama noktaları yükselir.
6- Mol kütlesi küçük olan aldehitler keskin bir kokuya sahiptir. Mol kütlesi arttıkça aldehitler daha hoş bir kokuya sahip olurlar. Parfüm yapımında ve bazı gıdaları tatlandırmada kullanılırlar.
7- Aynı C sayısına sahip aldehit ve ketonlar birbirlerinin izomeridirler. En küçük keton 3 C’lu olduğundan 1 ve 2 C’lu aldehitin izomeri yoktur.
Aldehitlerin Kimyasal Özellikleri
1 - Aldehitlerin Yükseltgenmesi
Aldehitlerin en önemli kimyasal özellikleri, kolayca yükseltgenebilmeleridir. Bu özellik aldehitlerdeki karbonil grubuna bir alkil ve bir H atomu bağlanmış olmasından kaynaklanmaktadır. Karbonil grubuna bağlı olan H atomu kolayca verilebileceği için aldehitler bu özelliğe sahiptirler.
Keton bileşiklerinde ise karbonil grubuna iki alkil bağlandığı için kolayca verebilecekleri H atomları yoktur. Bu nedenle ketonlar ancak belirli koşullarda yükseltgenebilirler.
Karbonil grubunda bulunan C atomu kısmen pozitif, O atomu kısmen negatiftir. Bu nedenle katılma tepkimelerinde negatif yüklü atom ve kökler C atomuna, pozitif yüklü atom ve kökler O atomuna bağlanırlar.
Aldehitler yükseltgenirse karboksilik asitlere dönüşürler.
Aşağıda etanal bileşiğinden asetik asit oluşması görülmektedir.
2- Aldehitlerin Tollens ve Fehling Çözeltileriyle Tepkimesi
Tollens ayıracı, amonyaklı gümüş nitrat çözeltisidir. Aldehitler bu çözelti ile tepkimeye girerek karboksilik asite yükseltgenirler. Ag+ iyonları Ag ye indirgenerek gümüş aynasını oluştururlar.
Fehling Ayıracı
Fehling ayıracı, bazik ortamda Cu+2 iyonları içeren çözeltidir. Aldehitler bu çözelti ile tepkimeye girerek karboksilik asitleri oluştururlar, Cu+2 iyonu Cu+ iyonuna indirgenir ve koyu mavi çözelti kırmızıya dönüşür.
Fehling ayıracı yerine Benedict ayıracı da kullanılabilir. Bu çözelti ile aldehitlerin tepkimesinde C+2 iyonları Cu+ iyonuna indirgenir, kiremit kırmızısı Cu2+O katısı oluşur.
İndirgenme Tepkimeleri
Aldehitler karbonil grubuna bağlı olarak indirgen maddelerle tepkimeye girerek indirgenebilir. Aldehitlerin indirgen maddelerle tepkimeye girerek indirgenmesiyle primer alkoller oluşur.
Ketonlar indirgen maddelerle indirgenirse sekonder alkoller oluşur.
Aşağıda asetaldehitten etil alkol oluşumu gösterilmiştir.
Aldehitlere uygun katalizörler eşliğinde H2 katılırsa, yine indirgenerek primer alkolleri oluştururlar.
Yanma Tepkimeleri
Aldehitler O ile yakıldığında CO2 ve H2O oluştururlar.
Propanolun yanma denklemi,
CH3 – CH2 – CHO + 4O2 → 3CO2 + 3H2O
Aldehitler ve Adlandırılması
SANATSAL BİLGİ
01/06/2018