ALKANLARIN YAPISI VE ADLANDIRILMASI
12. sınıflar ve YKS kimya dersi. Organik bileşikler konusu. Hidrokarbonlardan alkanların yapıları ve özellikleri. Alkanların adlandırılması. 10 adet alkan bileşiği. Konu anlatımı.
Hidrokarbonlar, yapısında sadece C ve H atomu bulunan bileşikler idi. Hidrokarbonlar, alifatik ve aromatik hidrokarbonlar olmak üzere ikiye ayrılıyordu.
Bu bölümde alifatik karbonlar sınıfının ilk üyesi alkanları inceleyeceğiz.
Alkanlar
Taşıyabileceği kadar H atomu bulunduran hidrokarbonlara alkanlar adı verilir. Alkanlara doymuş hidrokarbonlar adı da verilir. Doymuş hidrokarbon terimi, alabileceği kadar H atomu almış hidrokarbon bileşikleri için kullanılır.
Alkanlarda her C atomu SP3 hibritleşmesi yapmıştır, tüm C atomları birbirleri ile tekli bağ yapmışlardır. Bileşikte Pi (π) bağı bulunmaz. Tüm atomlar birbirlerine sigma bağı ile bağlanmıştır.
Hidrokarbonlar, yapısında sadece C ve H atomu bulundururlar. Bir hidrokarbonda C atomu, H ve diğer C atomları ile bağlar yapar. Bileşikte yeterince H atomu yoksa yani tüm C atomlarının başka bir C atomu ile çift bağ yapmasına gerek kalmayacak kadar H atomu yoksa bu bileşiklere doymamış hidrokarbonlar adı verilir.
Alkanların genel formülleri CnH2n+2 şeklindedir.
Alkanların Adlandırılması
Düz zincir şeklindeki alkanlar aşağıdaki kurala göre isimlendirilmiştir. Dallanmış yapıdaki alkanların isimlendirilmesi sonraki konuda ele alınmıştır.
Alkanlarda adlandırma uluslararası standartlara uygun şekilde yapılır. Bu standartları IUPAC (International Union Of Pure And Applied Chemistry) belirlemiştir. IUPAC’ın Türkçe açılımı "Uluslararası Kuramsal ve Uygulamalı Kimya Birliği" şeklindedir.
Alkanlar adlandırılırken ilk dört alkanın ismi özel olarak belirlenmiş olup geri kalan alkanlar belli bir kurala göre adlandırılmıştır.
İlk dört alkanın isimleri; Metan, Etan, Propan ve bütandır. Bu alkanların isimlendirilmelerinde herhangi bir kural gözetilmemiştir.
Geri kalan alkanlar, 1 moleküllerinin yapısında bulunan karbon atomu sayısına göre isimlendirilmişlerdir. Bu isimlendirme C atomu sayısının Latince karşılığının sonuna -an eki getirilmesiyle yapılmıştır.
Örneğin;
C5H12 bileşiğini ele alalım.
Bileşikteki C atomu sayısı 5’tir. 5 sayısının Latince karşılığı Penta’dır.
Penta sonuna –an eki getirirsek, Penta’nın sonundaki "a" harfi düşer ve pentan olarak isimlendirilir.
Böylece C5H12 bileşiğinin isimlendirilmesi yapılmış olur.
Şimdi soruyu başka açıdan ele alalım. Size 5 C’lu alkan bileşiği hangisidir denilse ne yapardınız? Eğer bu durumda 5 sayısının Latince karşılığını biliyorsanız şöyle bir yol izleyebilirsiniz.
Alkanların genel formülü CnH2n+2 şeklindedir. n = 5 ise bileşiğin molekül formülüi
C5H12 şeklinde olur.
5’in Latince karşılığını ve sonuna getireceğimiz eki biliyoruz.
7 sayısının Latince karşılığı "Hepta" dır.
7 karbonlu alkan bileşiğini yazacağız ve isimlendireceğiz.
Alkanların genel formülü; CnH2n+2
n = 7 için bileşik, C7H14 şeklindedir.
Bileşiği isimlendirmek için Latince 7 sayısının sonuna –an eki getirelim.
C7H14 → Heptaan Burada aradaki a harfini atarız. Bileşiği Heptan olarak adlandırırız.
9 C’lu alkan bileşiğini isimlendirip, molekül formülünü yazalım.
CnH2n+2 formülünden n = 9 için bileşiğin molekül formülü,
C9H20 şeklindedir.
9 sayısının Latince karşılığı "Nona" dır
C9H20 → Nonaan iki tane sesli harf yan yana gelince Nona sonundaki sesli harf düşer.
C9H20 → Nonan şeklinde adlandırılır.
15 C’lu alkan bileşiğinin formülünü yazarak isimlendirelim.
CnH2n+2 bileşiğinde n = 15 için bileşiğin formülü,
C15H32 şeklindedir.
Latincede 10 deka, 5 penta olarak isimlendirilir. 15 sayısını yazarken önce 5 sayısının karşılığı, sonra 10 sayısının karşılığı yazılır. 15 sayısı yazıyla, "pentadeka" şeklinde yazılır.
15 = Pentadeka
15 C’lu bileşiği isimlendirirken yine pentadeka’nın sonuna –an eki getireceğiz.
C15H32 = Pentadekan
Aşağıda 1’den 20’ye kadar olan Latince sayıların karşılığı verilmiştir.
Sayı Latince Karşılığı
1 Mono
2 Di
3 Tri
4 Tetra
5 Penta
6 Hekza
7 Hepta
8 Okta
9 Nona
10 Deka
11 Undeka
12 Dodeka
13 Trideka
14 Tetradeka
15 Pentadeka
16 Hekzadeka
17 Heptadeka
18 Oktadeka
19 Nonadeka
20 Eikosa
Aşağıda 1’den 10'a kadar olan alkanların isimleri ve formülleri verilmiştir.
İsim Formül
1- Metan CH4
2- Etan C2H6
3- Propan C3H8
4- Bütan C4H10
5- Pentan C5H12
6- Hekzan C6H14
7- Heptan C7H16
8- Oktan C8H18
9- Nonan C9H20
10- Dekan C10H22
Alkanların tepkimeye girme eğilimleri oldukça düşüktür. Bunun nedeni doymuş olmalarıdır. Alkanlar sadece yanma ve yer değiştirme tepkimesi verirler.
Alkanların molekülleri büyüdükçe moleküller arası çekim kuvveti artar. Bunun sonucunda erime ve kaynama sıcaklıkları yükselir, buhar basınçları düşer.
Alkanlardan 1 H atomu çıkarılırsa alkil bileşikleri oluşur. Alkil bileşiklerinin formülü C2H(2n-1) şeklindedir. Alkiller isimlendirilirken alkan bileşiğindeki -an eki yerine -il eki getirilir.
Örneğin 5 C'lu pentan bileşiği C5H12 şeklindedir. Bu bileşikten 1 H atomu çıkarılırsa C5H11 bileşiği oluşur. Bileşik pentil şeklinde isimlendirilir.
10 adet alkil bileşiğinin formülü ve ismi aşağıdaki linkte yer almaktadır.
Dallanmış Yapılı Alkanların İsimlendirilmesi
Hidrokarbon Sınıfı Bileşikler
SANATSAL BİLGİ
18/01/2018