ALKENLERİN ADLANDIRILMASI
12. sınıflar ve YKS kimya dersi konusu. Hidrokarbonlardan alkenler. Alkenlerin sistematik isimleri. 1’den 10’a kadar alkenlerin isimleri. Düz zincir ve dallanmış yapıdaki alkenlerin adlandırılması.
Alkanlar tüm bağları tekli bağ yapısında olan hidrokarbonlardı. Alkenler de hidrokarbonlar sınıfındandır. Alkenlerin yapısında en az bir adet çift bağ bulunur. Yapısında bir adet çift bağ (π bağı) olan hidrokarbonlara alken, yapısında birden fazla çift bağ bulunan bileşiklere polialken adı verilir.
Alkenlerin kapalı formülleri CnH2n şeklindedir. Alkenlerde, alkanlardan farklı olarak 1 C lu bileşik yoktur. Alkenlerin ilk üyesi C2H4 bileşiğidir. Alkenler sahip oldukları C atomu sayısına karşılık gelen alkan adının sonundaki –an eki yerine –en eki getirilerek adlandırılır. Her alken bileşiğindeki H atomu sayısı aynı C atomu sayısına sahip olan alkan bileşiğindeki H atomu sayısından iki eksiktir. Yani bir anlamda alkenler alkanların iki H atomu eksilmiş halleridir.
1’den 10’a kadar olan alkenler aşağıda verilmiştir.
İsim Formül Diğer Ad
1- Eten C2H4 Etilen
2- Propen C3H6 Propilen
3- Büten C4H8 Bütilen
4- Penten C5H10 Pentilen
5- Hekzen C6H12 Hekzenilen
6- Hepten C7H14 Heptenilen
7- Okten C8H16 Oktenilen
8- Nonen C9H18 Nonenilen
9- Deken C10H20 Dekenilen
Alkenlerin Adlandırılması
1. Alkenlerde en uzun C zinciri tespit edildikten sonra C atomları çift bağın en yakın olduğu uçtan itibaren numaralandırılmaya başlanır. Bileşikte dallanmalar olsa da numaralandırma yine çift bağın en yakın olduğu uçtan başlar.
2. Bileşikte bir adet dallanma varsa ilk olarak dallanmış grubun bağlı olduğu C atomunun numarası ikinci olarak dallanmış grubun adı, üçüncü olarak çift bağın yeri ve en son en uzun zincirdeki C sayısına karşılık gelen alken adı yazılır.
3. Adlandırma yapılacak alken bileşiğindeki en uzun zincirde birden fazla çift bağ varsa yine çift bağın en yakın olduğu uçtan itibaren numaralandırma yapılır. Daha sonra dallanmış grupların bağlı olduğu C atomlarının numaraları aralarına virgül konularak yazılır, üçüncü olarak bağlı olan kök sayısı ve kök adı yazılır, ardından çift bağların yeri belirtilir. En son en uzun zincire karşılık gelen alken bileşiğinin sonuna –dien, trien gibi ekler getirilerek adlandırma yapılır. Çift bağ iki adetse –dien, üç adetse –trien eki getirilir.
Düz Zincir Şeklindeki Alkenlerin Adlandırılması
Düz zincir şeklindeki alkenler adlandırılırken ilk olarak çift bağın bağlı olduğu C atomlarından küçük olanın numarası, daha sonra alkenin adı belirtilir.
Örnek:
Çift bağın yerine göre büten bileşiğini adlandıralım.
Yukarıdaki bileşik 4 C’lu 8 H atomuna sahip C4H8 bileşiğidir. Bu bileşik büten bileşiğidir. Numaralandırma çift bağın en yakın olduğu uçtan başlamıştır. Bileşiğin adı,
1 – büten şeklindedir.
Şimdi bu bileşikte çift bağın yerini değiştirelim.
Yukarıdaki bileşikte numaralandırma herhangi bir uçtan başlayabilir, çünkü çift bağ her iki uca da eşit mesafededir.
Çift bağ, görüleceği üzere 2. C atomuna bağlıdır.
Buna göre bileşiğin adı, 2 – bütendir.
Şimdi düz zincir yapısında ve birden fazla çift bağ içeren bir bileşiği isimlendirelim.
Şekildeki bileşikte 1. Çift bağ 1. C atomuna, 2. Çift bağ 3. C atomuna bağlıdır. Buna göre bileşiğin ismi,
1,3 – bütadien şeklindedir.
Örnek:
Yukarıdaki bileşikte çift bağ sağ uca daha yakın olduğundan numaralandırma sağ uçtan başlamıştır.
Numaralandırma sağdan başladığından çift bağın numarası olarak sağındaki C atomunun numarasını belirtiriz. Bileşik ismi,
2 – heksen şeklindedir.
Dallanmış Yapılı Alkenlerin Adlandırılması
Şekildeki bileşikte çiftli bağ numaralandırmanın başladığı uçtan 3 numaralı C atomuna bağlıdır.
Dallanmış yapıdaki CH3 ise 2 numaralı C atomuna bağlıdır.
Önce metil kökünün bağlandığı C atomu numarasını, sonra kök adını, daha sonra çift bağın bağlı olduğu C atomu numarasını ve en son 6 C lu bileşiğin alken adını yazacağız.
Bileşik, "2 – metil – 3 heksen" olarak adlandırılır.
Örnek:
Aşağıdaki bileşiği isimlendirelim.
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikte 2 numaralı C atomuna 2 adet metil kökü, 4 numaralı C atomuna 1 adet metil kökü bağlanmıştır. Toplam 3 adet metil kökü var. Latincede üç sayısı "tri" dir.
Çift bağ soldan 3 numaralı C atomuna bağlanmıştır.
En uzun zincir 6 C atomuna sahiptir.
Buna göre bileşik,
2,2,4 – trimetil – 3 – heksen
Biçiminde adlandırılır.
Örnek:
Aşağıdaki bileşiği isimlendirelim.
Şekildeki bileşikte bir adet dallanmış kök var. Bu kök 2 numaralı C atomuna bağlı.
2 adet çift bağ var. Bu bağlar 1. Ve 3. C atomlarına bağlı.
Bileşik, "2 – Metil – 1,3 – bütadien" biçiminde isimlendirilir.
Alkanların İsimlendirilmesi
SANATSAL BİLGİ
10/02/2018