İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI
11. sınıflar modern atom teorisi konusu. İyonik bileşiklerin adlandırılması. Metal – ametal, metal – oksijen, metal – kök ve hidratlı bileşikler.
Bileşiklerin adlandırılmasında iki cins atomdan oluşan bileşikleri adlandırmak kolaydır. Metal adı tam olarak yazılır, ametal atomunun isminin sonuna uygun bir ek getirilir ve o şekilde yazılıp okunur.
İkiden fazla cins atomdan oluşan bileşiklerde farklı bir yol izlenir. Bazı bileşiklerin özel adı vardır. Özel isme sahip bu bileşikler başka bir bileşik veya atom ile yeni bir bileşik oluşturduğunda özel bileşiğin isminin bilinmesi gerekmektedir.
Oksijenin metallerle oluşturduğu bileşikler oksit veya peroksit olarak adlandırılır.
İyonik Bileşiklerin Adlandırılması
1- 1 Metal ve 1 Ametal Elementinden Oluşan Bileşikler
Bir cins metal ve bir cins ametal atomundan oluşan bileşikleri adlandırılırken kural aşağıdaki şekildedir.
Metal adı + ametal adı + ek
Burada ek ametal adı ile birleşen bir ektir. Bu ek; genellikle “ür” ekidir.
Örnekler:
K2S → Potasyum sülfür
NaBr → Sodyum bromür
CaF2 → Kalsiyum florür
BeS → Berilyum sülfür
LiH → Lityum hidrür
KBr → Potasyum bromür
BaS → Baryum sülfür
2- Oksijenin Metallerle Yaptığı Bileşiklerin Adlandırılması
Oksijen atomunun metallerle oluşturduğu bileşikler genel olarak oksit şeklinde adlandırılır. O atomu bileşiklerinde -2 değerlikliyse bileşiğin adlandırılması;
metal adı + oksit
Şeklinde olur.
Örnekler:
CaO → Kalsiyum oksit
K2O → potasyum oksit
MgO → Magnezyum oksit
BaO → Baryum oksit
Peroksitler
O atomu metallerle yaptığı bileşikte -1 değerlikliyse bileşiğin adlandırılması;
Metal adı + peroksit şeklinde olur.
Hidrojen ametallerle bileşiklerinde +1 değerlik alır. 2 H atomu +2 değerliklidir. 2 H atomu ile 2 O atomu birleşirse O atomlarının herbiri ( - 1) değerlikli olur. Bu bileşik "Hidrojen peroksit" olarak isimlendirilir.
H2O2 → Hidrojen peroksit
K2O2 → Potasyum peroksit
Na2O2 → Sodyum peroksit
CaO2 → Kalsiyum peroksit
1A grubu elementlerinin +1, 2A grubu elementlerinin +2 değerlik aldığı gözönünde bulundurularak hangi bileşiklerin peroksit olduğu saptanabilir.
3 – Birden Fazla Pozitif Değerlik Alan Metallerin Bileşiklerinin Adlandırılması
D bloku elementlerinin büyük bölümü bileşiklerinde farklı yükseltgenme basamaklarında bulunabilmektedir.
Örneğin, Fe elementi +3 ve +2 değerlik alabilir. Cr elementi bileşiklerinde +2, +3, +6 yükseltgenme basamaklarında bulunabilir.
Bu bileşikler adlandırılırken metal adının önüne değerlik sayısı roma rakamlarıyla yazılarak oluşturulur. Okunurken metal ismine değerlik sayısı ilave edilerek okunur.
Örnek:
FeO bileşiğinde O atomu – 2 değerlikli olduğundan Fe atomu +2 değerlikli olmalıdır. O halde bileşik,
FeO = Demir (II) oksit şeklinde yazılır ve okunurken, "demir iki oksit" şeklinde okunur.
Örnek:
Fe2O3 bileşiğinde Fe atomu +3 değerliklidir. Bu bileşik,
Fe2O3 → Demir (III) oksit şeklinde yazılır ve "demir üç oksit" şeklinde okunur.
Örnek:
Mn2O3 bileşiğini adlandıralım.
O atomu bu bileşikte – 2 değerliklidir. 3 tane O atomu toplam – 6 değerlikli olur. Buna göre 2 Mn atomunun toplam değerliği +6, herbiri +3 değerlikli olmalıdır.
Mn atomu +3 değerlikli ise;
Mn2O3 = Mangan (III) oksit şeklinde adlandırılır.
MnO3 bileşiğini inceleyelim.
MnO3 bileşiğinde Mn atomu +6 değerliklidir.
MnO3 → Mangan (VI) oksit şeklinde adlandırılır.
Örnek:
Sn (kalay) elementinin Cl ile oluşturduğu bileşik,
SnCl2 bileşiğinde Sn, +2 değerliklidir. Bu bileşik;
SnCl2 → "Kalay (II) klorür" şeklinde adlandırılır.
SnO2 bileşiğinde Sn elementinin +4 değerlik aldığı görülüyor.
SnO2 → Kalay (IV) oksit şeklinde adlandırılır.
4 – Metallerin Köklerle Oluşturduğu Bileşikler
Birden fazla atomun bir araya gelerek oluşturduğu iyon yükü halindeki bileşiklere kök adı verilir.
Bazı köklerin özel isimleri vardır.
NH4+ → Amonyum
H3O+ → Hidronyum
NO2- → Nitrit
NO3- → Nitrat
CN- Siyanür
MnO4-2 → Manganat
MnO4- → Permanganat
SO4- → Sülfat
SO3-2 → Sülfit
PO4-3 → Fosfat
ClO3- → Klorat
C2H3O2- → Asetat
C2O4-2 → Oksalat
Bu köklerin metallerle oluşturmuş oldukları bileşikler adlandırılırken önce metal adı sonra metal birden fazla yükseltgenme basamağında bulunabilen bir metal ise metalin değerliği, daha sonra kök ismi söylenir.
Örnek;
KNO3 bileşiği, potasyum nitrat olarak adlandırılır.
CuSO4 → Bakır (II) sülfat
Pb(ClO3)4 → Kurşun (IV) klorat
CaCO3 → Kalsiyum karbonat
NaNO3 → Sodyum nitrat
5 – Metal Köklerin Oluşturduğu Bileşikler
Bileşenlerden biri pozitif değerlikli kök, diğeri ametal ise kök adı + ametal adı + ek
Örnek:
NH4Cl→ Amonyum klorür
(NH4)2S → Amoyum sülfür
6 – Bileşiklerde Yer Alan Suyun Adlandırılması
Bazı bileşiklerde belli miktarda su bulunur. Bu su, bileşikten sonra nokta konularak gösterilmektedir. Kompleks bileşik adlandırılırken su molekülü hidrat olarak isimlendirilir ve başına mol sayısını gösteren latince kelime getirilir.
Örnek:
CuSO4 . 5H2O → Bakır (II) sülfat pentahidrat
Mg(NO3)2 . 7H2O → Magnezyum nitrat heptahidrat
BeSO4 . 4H2O → Berilyum sülfat tetrahidrat
7 – İki Kökün Oluşturduğu Bileşikler
Bileşen maddelerden biri pozitif bir kök, diğeri negatif bir kök ise oluşan yeni bileşik köklerin adı ile okunur.
Örnek:
NH4NO3 → Amonyum nitrat
NH4MnO4 → Amonyum permanganat
Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması
SANATSAL BİLGİ
30/10/2017