KARBOKSİLİK ASİTLER

12. sınıflar kimya dersi, organik bileşikler konusu. Karboksilik asitlerin yapısı ve önemi. Karboksilik asitlerin sınıflandırılması. Konu anlatımı.

Yapılarında karboksil grubu bulunduran bileşikler karboksilik asitler olarak adlandırılır. Karboksilik asitlere organik asitler de denilmektedir.

Karboksil grubunun gösterimi aşağıdaki gibidir;

– COOH 

– COOH grubu karbonil ve hidroksi gruplarının birleşiminden meydana gelmiştir. Gruptaki O atomlarından biri C atomu ile çift bağ diğeri tek bağ yapmıştır. Aşağıda karboksil grubunun bağ yapısı gösterilmiştir.

1 adet karboksil grubu içeren karboksilik asitlerin genel formülleri, C_nH_nO₂ şeklindedir. Bunlara monokarboksilik asitler denir.

Karboksil asitler canlı organizmaların yapısında bulunur veya canlı organizma tarafından dışarıdan alınır. Limon, üzüm, elma, kuzukulağı, kuşkonmaz, şekerpancarı gibi bitkilerin yapısında bulunurlar.

Önemli bir organik maddedir. Bütünüyle incelenmesi sayfalarca sürer. Biz burada daha çok lise düzeyinde temel özelliklerine ve adlandırılmalarına değineceğiz.

Karboksilik Asitlerin Sınıflandırılması

Karboksilik asitler yapılarında bulunan karboksil grubu sayısına göre sınıflandırılırlar. Yapısında 1 adet karboksil grubu bulunan karboksilik asitler, "monokarboksilik asit" olarak sınıflandırılır. Yapısında birden fazla karboksilik asit bulunduran bileşikler ise "polikarboksilik asit" olarak sınıflandırılır.

Polikarboksilik asitlerde 2 adet karboksil grubu bulunduran asitler "dikarboksilik asit", 3 adet karboksil grubu içeren asitler ise "trikarboksilik asit" olarak gruplandırılır.

Monokarboksilik asitler suda iyonlaştıklarında 1 molekülleri suya 1 tane H⁺ iyonu verir. Polikarboksilik asitler ise suda iyonlaştıklarında 1 molekülleri suya yapısında bulunan karboksil grubu sayısı kadar H⁺ iyonu verir.

 Metanoik ve etanoik asitler monokarboksilik asitlerdir. Bunlar suda iyonlaştıklarında 1 molekülleri suya 1 adet H⁺ iyonu verir. Bu asitlerin yapı formülleri aşağıdaki gibidir.

HCOOH → Metanoik asit

CH₃COOH → Etanoik asit

Etandioik asit ve bütandioik asit polikarboksilik asitlerdir. Bu asitlerde 2 adet karboksil grubu bulunur. Bunlar 2 değerlikli asitlerdir. 2 değerlikli denilmesinin sebebi suda iyonlaştıklarında suya 2 adet H⁺ iyonu vermeleridir. Bütantrioik asit ise 3 adet karboksil grubu bulunur.

Yapısında hidroksi (–OH) grubu bulunduran karboksilik asitlere "hidroksi asitler", yapılarında amino (–NH₂) grubu bulunduran asitlere amino karboksili asitler (amino asitler) denir. 

Önemli Karboksilik Asitler

1- Metanoik Asit (HCOOH)

Bu asit formik asit olarak da adlandırılır. Karboksilli asitlerin ilk üyesidir ve aynı zamanda en kuvvetlisidir. Keskin bir kokuya sahip olan formik asit deri ile temas ettiğinde yakıcı bir etki yapar. Bu asit karıncaların salgıladığı özsuda ve ısırgan otunda bulunur.

Formik asit suda çok iyi çözünen bir maddedir, tortu giderici olarak ve uçak sanayiinde kullanılmaktadır.

Formik ayrıca asit yaygın olarak polimerlerin sentezinde kullanılmaktadır.

2- Etanoik Asit (CH₃COOH)

Etanoik asidin yaygın adı asetik asittir. Sirkede bulunan asit, asetik asittir. Etanoik asidin %5 lik sulu çözeltisi sirke olarak kullanılmaktadır.

Asetik asit, boya ve tekstil endüstrisinde kullanılır. Ayrıca apolar maddeleri çözmede kullanılır.

3- Propanoik Asit (CH₃CH₂COOH)

Bu aside propiyonik asit de denir. Doğal kaynağı sütdür. Endüstide polimer üretiminde kullanılır.

4- Bütanoik Asit (CH₃(CH₂)₂COOH)

Bu aside bütirik asit de denir. Doğal kaynağı tereyağıdır. Endüstride gıda ve parfümlerde katkı maddesi olarak kullanılır.

5- Pentanoik Asit (CH₃(CH₂)₃COOH)

Bu asit valerik asit olarak da adlandırılır. Doğal kaynağı kediotu köküdür. Endüstride gıda maddelerinde katkı maddesi olarak kullanılmaktadır.

6- Hekzadekanoik Asit (CH₃(CH₂)₁₄COOH)

Bu asit palmitik asit olarak da adlandırılır. Doğal kaynağı palmiye çekirdeğidir. Endüstride yağların bozulmasını önlemek için kullanılmaktadır.

7- Dodekanoik Asit (CH₃(CH₂)₁₀COOH)

Bu asidin yaygın kullanılan adı Laurik asittir. Doğal kaynağı Hindistan cevizi yağıdır. Laboratuar tetkiklerinde kullanılır.

8- Tetradekanoik Asit (CH₃(CH₂)₁₂COOH)

Bu asit, miristik asit olarak da adlandırılır. Doğal kaynağı Hindistan cevizi yağıdır. Kozmetikte kullanılır.

9- Oktadekanoik Asit (CH₃(CH₂)₁₆COOH)

Bu asidin diğer adı stearik asittir. Doğal kaynağı hayvanlar ve bitkilerdir. Endüstride yüzey aktif madde üretiminde kullanılırlar.

10- Oktadesenoik Asit (CH₃(CH₂)₇CHCH(CH₂)₇COOH)

Bu asidin yaygın kullanılan adı oleik asitdir. Doğal kaynağı hayvansal ve bitkisel yağlardır. Endüstride yağların hidrolizinde, cila yapımında, sabun yapımında, deri endüstrisinde ve tekstil endüstrisinde kullanılır.

Karboksilli Asitlerin Adlandırılması

Karboksilik Asitlerin Özellikleri

SANATSAL BİLGİ

04/06/2018