KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ

9. Sınıflar ve ygs – lys kimya konusu. Kimyasal tepkime türleri. Yanma tepkimeleri, asit baz tepkimeleri, çökelme tepkimeleri ve ayrışma (bozunma) tepkimeleri.

Kimyasal tepkimeler bir maddenin parçalanarak veya başka maddelerle birleşerek yeni özellikte madde veya maddeler oluşturması olayıdır.

Kimyasal tepkimeler, kimyasal reaksiyonlar olarak da adlandırılır. Bir kimyasal reaksiyonda reaksiyona giren maddelere reaktifler, reaksiyon sonucunda oluşan maddelere ürünler denir.

Bir kimyasal tepkimede reaktiflerle ürün arasına ok işareti konulur. Ok işaretinin yönü ürünleri göstermektedir.

Kimyasal tepkimelerde reaksiyona giren atom sayısı ile reaksiyon sonucu oluşan ürünlerdeki atom sayıları eşit olmalıdır.

Kimyasal tepkime denklemlerini yazarken element simgelerinin sağ alt kısmında yazılan sayılar değiştirilmez. Giren ve çıkan ürünlerin katsayıları tam sayı olacak şekilde düzenleme yapılır.

Tepkime Çeşitleri

1- Yanma Tepkimeleri

Herhangi bir maddenin oksijenle reaksiyonu yanma tepkimesi olarak adlandırılır.

Yanma olayları çabuk yanma ve yavaş yanma olarak ikiye ayrılır.

Çabuk Yanma

Çabuk yanma olayı genellikle yapılarında karbon (C) ve hidrojen atomları bulunan maddelerin hava ortamında yanması olaylarıdır. Bu tip yanmada ısı ve ışık açığa çıkar. Reaktifler kısa sürede tükenir.

Benzin, mazot, fuel-oil, odun gibi maddelerin yanması bu yanma türüne örnektir.

Yavaş Yanma

Bu tip yanmada genellikle karbon ve hidrojen atomları bulunmaz veya hava ortamında değil de özel ortamlarda gerçekleşir.

Örneğin demirin paslanması olayı bir yanma olayıdır. Çok uzun sürede gerçekleşir ve yanma olayı sırasında ışık gözlenmez, ısı hissedilmez. 

Oksijenli solunum da bir yanma olayıdır. Besinler oksijenle hücrelerde yakılır, yanma sonucu ısı açığa çıkar fakat bu ısı vücut ısısına uygun olur. Yine besinlerin yakılması ihtiyaca göre düzenlenir.

Bir yanma olayının gerçekleşmesi için gerekli olan madde ve ortam şartları; yanıcı madde, yakıcı madde ve tutuşma sıcaklığıdır.

Yanıcı madde, yakıcı madde ile yakılarak ısı ve ışık açığa çıkaracak olan maddedir.

Yakıcı madde, yanıcı madde ile tepkimeye girerek yanmasını sağlayacak olan maddedir.

Uygun Sıcaklık, yanıcı maddenin oksijenle tepkimeye girebilmesi için gereken sıcaklıktır.

Bu üç faktöre "yanmanın temel elemanları" adı verilir.

Bir maddenin oksijenle teması kesilirse yanma olayı durur. Yanma olayı kontrolden çıkarsa yangın olarak adlandırılır.

Metanın yanma tepkimesi

CH_4(g)  +2O_2(g) → CO_2(g) + 2H₂O_(g)  

Naftalinin yanma tepkimesi

C₁₀H₈ + 12O₂ → 10CO_2(g) + 4H₂O_(g)

Etanın yanma tepkimesi

2C₂H₆ + 7O₂ → 4CO_2(g) + 6H₂O_(g)

Metanolün yanma tepkimesi

2CH₃(OH)_(g) + 3O₂ → 2CO_2(g) + 4H₂O_(g)  

Propanın yanma tepkimesi;

C₃H_8(g) + 5O_2(g) → 3CO_2(g) + 4H₂O_(g)

Bütanın yanma tepkimesi

C₄H₉OH + 6O_2(g) → 4CO_2(g) + 5H₂O_(g)

Magnezyumun yanma tepkimesi

Mg + O₂ → MgO₂

Kükürdün yanma tepkimesi

S₂ + 2O₂ → 2SO₂

Nötralleşme (Asit – Baz) Tepkimeleri

Asit ve bazların birbirleriyle girdikleri tepkimeler asit – baz tepkimeleri olarak adlandırılır.

Asit ve bazların reaksiyonu sonucunda tuz ve su oluşur. 

Asitler sulu çözeltilerine H⁺ iyonu veren maddelerdir. Bazlar ise sulu çözeltilerine OH^- iyonu verirler. Asit baz tepkimelerinde asitten gelen H⁺ iyonu ile bazdan gelen OH^- iyonu birleşerek suyu oluşturur. Asit ve bazların H⁺ ve OH^- iyonları dışındaki bileşimi ise tuz oluşturur. Reaksiyon denklemi aşağıdaki gibidir.

H₂SO₄ + 2KOH → K₂SO₄ + 2H₂O

Bu tepkimede H₂SO₄ ve KOH sulu ortamda karıştırıldıklarında aşağıdaki olay meydana gelir. 

2H⁺ + 2OH^- + SO₄^-2  + 2K⁺ → SO4^-2  + 2K⁺ 2H₂O

Tepkimenin sağında asit ve bazlar iyonlarına ayrılmaktadır, solunda ise bu iyonların tepkimeleri sonucu oluşan ürünler gösterilmektedir.

Bu denklem H⁺ ve OH^- iyonlarının birleşerek suyu oluşturduklarını ve K₂SO₄ tuzunun suda iyonlarına ayrılmış şekilde bulunduğunu açıklar. Su buharlaştırılırsa K₂SO₄ tuzu katı halde dipte kalır.

Bu tepkimede suyun oluşumunu formülize etmemiz gerekirse aşağıdaki gibi yazarız.

2H⁺ + 2OH^- → 2H₂O

HNO₃ asit, KOH ise bazdır. Bu iki maddenin net nötrleşme tepkimesi aşağıdaki gibidir.

HNO₃ + KOH → KNO₃ + H₂O

Bu denklem HNO₃ asidi ile KOH bazının tepkimesi sonucu tuz ve su oluştuğunu gösterir.

HNO₃ ve KOH sulu çözeltileri karıştırılırsa aşağıdaki tepkime oluşur.

H⁺ + OH^- + NO₃^- + K⁺ → K⁺ + NO₃^- + H₂O

HNO₃ suda H⁺ ve NO₃^- iyonlarına ayrılmış haldedir. KOH ise suda K⁺ ve OH^- iyonlarına ayrılmış haldedir. Bu iki çözeltinin karıştırılması asit baz tepkimesi oluşturacak ve sulu çözeltilerdeki H⁺ ve OH^- iyonları birleşerek suyu oluşturacaktır. K⁺ ve NO₃^- iyonları KNO₃ tuzunu oluşturur. Bu tuz suda K⁺ ve NO₃^-  iyonlarına ayrılmış halde bulunur. Su buharlaştırılırsa KNO₃ katı halde dipte kalır.

Net İyon Denklemi

Bir çözücüde karıştırılan veya çözünen maddeler iyonlarına ayrılabilir. Bu çözünme ve karışım olayında birleşerek yeni bir madde oluşturan iyonların tepkime denklemine net iyon denklemi denir.

Örneğin yukarıdaki örnekte H⁺ ve OH^- iyonları birleşerek H₂O yu oluştururken K⁺ ve NO₃^- iyonları suda iyonik halde kalmaktadırlar. Bu tepkimenin net iyon denklemi;

H⁺ + OH^- → H₂O 

Şeklindedir.

Çözünme – Çökelme Tepkimeleri

Bir maddenin başka bir madde içinde homojen olarak dağılmasına çözünme denir. Çözünme moleküler ve iyonik çözünme olarak ikiye ayrılır.

Tuzlar homojen olarak çözünürken şeker, alkol gibi maddeler moleküler halde çözünür.

KNO₃ tuzu suda K⁺ ve NO₃^- iyonları halinde çözünür. Çözünme denklemi;

KNO_3(k)  + su → K⁺ _(suda) + NO₃^- _(suda) 

Şeklindedir.

NaCl, tuzu suda Na⁺ ve Cl^-  iyonları şeklinde çözünür. Çözünme denklemi;

NaCl_(k)  + su → Na⁺ (suda) + Cl^-_(suda)

Şeklindedir.

Çökelme Tepkimeleri

Su ortamında birbirlerine karıştırılan maddelerden birinin katyonu diğerinin anyonu ile birleşerek suda çözünmeyen bir bileşik oluşturursa bu olaya çökelme tepkimesi denir.

Örneğin;

NaCl tuzunun suda çözünme denklemi;

NaCl(k) + su → Na⁺ _(suda) + Cl^-_(suda)

Şeklindedir.

AgNO₃  tuzunun suda çözünme denklemi;

AgNO_3(k) + su → Ag⁺ _(suda)  + NO₃^-_(suda) 

Şeklindedir. Bu iki çözelti karıştırılırsa Ag⁺ ve NO₃^- iyonları birleşerek suda çözünmeyen AgCl katısını oluştururlar. Bu katı suyun dibinde çökelir. Bu olaya çökelme tepkimesi denir. Bu iki madde birbirlerine karıştırıldığında aşağıdaki gibi bir olay meydana gelir.

Ag⁺ + NO₃^- + Na⁺ + Cl^- → AgCl_(k) + Na⁺ + NO₃^-

Bu denkleme göre AgNO₃ ve NaCl suda iyonlarına ayrışmış, Ag⁺ ve Cl^- iyonları birleşerek AgCl katısını oluşturmuş, Na⁺ ve NO^- iyonları suda iyon halinde kalmıştır. AgCl suyun dibine çökecektir. 

Bu tepkimenin net denklemi;

AgNO₃ + NaCl → AgCl + NaNO₃

Şeklindedir.

Tepkimenin net iyon denklemi ise;

Ag⁺ + Cl^- → AgCl_(k) 

Şeklindedir.

Ayrışma Tepkimeleri

Bir maddenin çeşitli faktörlerin etkisiyle daha basit maddelere ayrışmasına bozunma (ayrışma) tepkimeleri denir. Ayrışma tepkimeleri 3 çeşittir.

1- Termal ayrışma reaksiyonu

Bir maddenin ısı etkisiyle daha basit maddelere ayrışmasıdır.

Potasyum kloratın ısı etkisiyle ayrışması;

2- Elektrik Akımı İle Ayrışma

Suyun elektroliz yöntemiyle ayrışması

3- Işık Etkisiyle Ayrışma

Gümüş klorürün ışık altında ayrışması

Bir süre güneş ışığı altında bekletilen AgCl maddesi Ag ve Cl iyonlarına ayrışır.

Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler

SANATSAL BİLGİ

29/07/2017