TUZLAR

10. sınıflar ve ygs – lys kimya dersi. Asit - baz reaksiyonları ve tuzlar. Tuzların oluşumu, özellikleri. Çeşitli tuzlar ve kullanım alanları. Konu anlatımı.

Tuzlar, asit ve bazların nötralizasyon reaksiyonu sonucunda oluşan maddelerdir. 

Kuvvetli bir asit ile kuvvetli bir bazın tepkimesi sonucu oluşan tuz nötr bir tuzdur. Kuvvetli bir asidin, zayıf bir baz ile reaksiyonu sonucu oluşan tuzlar asidik tuz özelliğine sahiptir. Kuvvetli bir bazın zayıf bir asitle reaksiyonu sonucunda oluşan tuz ise bazik tuz özelliği gösterir. Zayıf bir asitle zayıf bir bazın tepkimesi sonucu oluşan tuz da nötr bir tuzdur.

Örnek Asit ve Baz Tepkimeleri ve Oluşan Tuzlar

En yaygın tuz NaCl (Sodyum Klorür) tuzudur. Bu tuza sofra tuzu da denmektedir. Bunun haricinde MgSO₄, NH₄NO₃, NaHCO₃ tuzları diğer önemli tuzlardır.

NaCl (sodyum Klorür) Tuzu

NaCl tuzunun başlıca kaynağı deniz suyudur. Aynı zamanda kayalar şeklinde bulunur. Bu tuzlara kaya tuzu adı verilir. Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde kayatuzu yatakları vardır.

NaCl tuzu kuvvetli bir asit olan HCl ile kuvvetli bir baz olan NaOH bileşiklerinin kimyasal reaksiyonu sonucu oluşur.

HCl + NaOH → NaCl + H₂O

NaCl yiyeceklerimizin önemli bir bileşenidir. Sofra tuzu olarak kullanır, yemeklerimize katarız. Bunun haricinde et ve derilerin saklanması ve bozulmasını önlemede kullanılır. Cam yapımında NaCl tuzundan yararlanılır. Ayrıca Sodyum hidroksit,  soda hazırlamak için de kullanılır.

Na₂CO₃ (Sodyum Karbonat) Tuzu

Göl ve kaplıca sularında ve bazı yerlerde yataklar halinde bulunur. Ayrıca yapay olarak da elde edilir.

Birçok madde içeren bir hidroksit gibi davranır. İyi bir temizleyici ürünüdür. Deterjan ve sabun başta olmak üzere birçok temizlik ürününün önemli bir bileşenidir. Ayrıca cam yapımında kullanılır. Sert suların yumuşatılmasında sodyum karbonat kullanılır. Petrol rafinerilerinde sülfirik asidi nötralize etmek için kullanılır. Kağıt yapımı, yollardaki buzu çözme amaçlı olarak da kullanılır.

Na₂CO₃ Tuzunun Eldesi

CO₂ gazı ve NaOH’in sulu çözeltisinin birleştirilmesiyle elde edilir.

2NaOH + CO₂ → Na₂CO₃ + H₂O

Na₂SO₄ (Sodyum Sülfat) Tuzu

Katı, beyaz ve kristal halde bulunan bir tuzdur. NaOH ve H₂SO₄ bileşiklerinin reaksiyonu sonucunda oluşur.

2NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2H₂O

Ağırlıkla kağıt sanayiinde kullanılır. Cam ve gıda endüstrisi diğer kullanım alanlarıdır.

KNO₃ (Potasyum Nitrat) Tuzu

KOH ve HNO₃ bileşiklerinin reaksiyonu sonucu oluşur, beyazdan kirli gri kristalimsi yapıdadır, suda çözünür.

KOH + HNO₃ → KNO₃ + H₂O

Temel olarak barut yapımında ve gübrelerde kullanılır. Havaii fişek yapımı, metal işleme, bazı cam türlerinde kullanılır. Güneş enerjisi tesisleri de kullanım alanlarındandır. Yanıcı bir madde değildir. Ancak yanıcı maddelerin yanmasını hızlandırır. Uzun süre ısıya ve yangına maruz bırakıldığında patlayabilir.

CaSO₄ (Kalsiyum Sülfat) Tuzu

Kalsiyum sülfat kokusuz beyaz bir toz veya renksiz kristalimsi bir katıdır. Kristaller bazen mavi, gri veya kırmızımsı bir renk alır. 

CaSO₄ susuz ve sulu olmak üzere iki ana formda bulunur. Susuz formu genellikle endüstri alanında kullanılır. Sulu form, mineral jips (CaSO₄.2H₂O) olarak adlandırılır. Bu forma alçı taşı da denir. Alçı taşı ısıtılırsa alçıya dönüşür. Alçı daha yüksek sıcaklıklarda ısıtılırsa anhidrite dönüşür. Anhidrit susuz kalsiyum fosfat olarak adlandırılır.

Kalsiyum sülfat tıp alanında kullanılır. Kemik defektlerini doldurmak ve peridontal kusurları onarmak için kullanılır. 

Alçı olarak inşaatlarda, heykel yapımında, tebeşir yapımında, iç dekorasyonda, diş hekimliğinde, cam eşya üretiminde kullanılmaktadır.

CaCO₃ (Kalsiyum Karbonat) Tuzu

Doğada kalker, kalsit, aragonit, tebeşir ve mermer şeklinde bulunur. Kalsiyum karbonat doğal olarak her yerde bulunan bir maddedir. Ayrıca yapay olarak da üretilebilir. Kalsiyum karbonat binlerce yıldır kullanılmaktadır.

Zehirsiz ve beyaz bir katı şeklinde dünyanın her yerinde kaya formlarında bulunur. Bu madde nehir ve okyanuslarda çözünür. Bulunan en yaygın formu mermer, kalker ve tebeşirdir.

Kalsit, kalsiyum karbonatın bir formudur. Kalsitin üçyüzden fazla formu bilinmektedir.

CaCO₃ endüstride inşaat, plastik, boya sektöründe kullanılır. CaCO₃ kireç ve CO₂ oluşturarak ayrışır. Bu iki ürün çelik, kağıt ve cam yapımında kullanılır. Ayrıca tuğla, taş, beton bloklar, çatı kaplamalar, fayans, kauçuk bileşenleri, seramik akı, asfalt dolgu, kimyasal işleme, cam bileşeni ve harçların yapımında kullanılır.

NH₄Cl (Amonyum Klorür) Tuzu

Amonyum klorür kokusuz, ince partiküllü, beyaz kristalin bir katı tuzdur. Amonyak ve hidroklorik asitin reaksiyonu sonucu oluşur.

HCl + NH₃ → NH₄Cl 

Amonyum klorür vücut ile temas ederse tehlikeli olabilir. Vücutta temas ettiği bölgenin bol sabun ve su ile yıkanması gerekir.

Amonyum klorür doğal olarak meydana gelebildiği gibi yapay olarak da üretilebilir.

Bu madde pillerde elektrolit olarak kullanılır. Sabun, deterjan, şampuan, saç kremi ve saç boyama ürünlerinde kullanılır.

Metal endüstrisinde lehim akı ve metal aşındırıcı olarak kullanılır. Galvanizleme ve kalaylamada kullanılır.

NH₄NO₃ (Amonyum Nitrat) Tuzu

Nitrik asit ile amonyağın tepkimesinden elde edilen amonyum nitrat tuzu, nitrik asit ile amonyağın tepkimesinden elde edilir.

NH₃ + HNO₃ → H₄NO₃

Renksiz ve kokusuz beyaz bir maddedir. Suda ve etanolde çözünür. 

Amonyum nitratın başlıca kullanım alanları gübre, roket yakıtı ve dondurmadır.

Amonyum nitratın yapısında bulunan azot maddesi bitkiler için çok önemli bir besin maddesidir. Bitkiler her gün topraktaki azotu emer. Azot yetersizliğinde toprağa azot takviyesi yapmak gerekir. Bu takviye NH₄NO₃ gübresi ile sağlanır.

Amonyum nitrat patlayıcı bir maddedir. Bomba olarak da kullanılmaktadır. Bu özelliği roket yakıtı olarak kullanılmasını sağlamaktadır.

Dondurma yapımındaki kullanımı amonyum nitrat paketlerine su eklenmesi buzu dondurabilen bir soğutma reaksiyonuna neden olmaktadır.

(NH₄)₃PO₄ (Amonyum Fosfat) Tuzu

Azot ve fosfor elementleri içeren bu madde genellikle tarımda gübre olarak kullanılmaktadır.

Diamonyum fosfat (DAP) ve monoamonyum fosfat (MAP) olmak üzere iki türü vardır. Her iki tür de gübre olarak kullanılabilir. Bitkilerin çimlenmesini ve kök salmasını geliştirir.

Monoamonyum fosfat(MAP) okul ve evlerde bulunan kuru kimyasal yangın söndürücülerde kullanılır. 

Al₂(SO₄)₃ (Alüminyum Sülfat ) Tuzu

Kokusuz, beyaz ve kristal olmayan bir çözeltidir. Alüminyum oksit ile sülfirik asitin reaksiyonundan elde edilir.

Alüminyum sülfat su arıtımında kullanılır, suda bulunan kirleri aşağı çöktürür. 

Al₂(SO₄)₃ kıyafet üretiminde de kullanılır. 

Bu madde vücuda zararlı bir maddedir, solunması, yenmesi veya cilt ile temasından kaçınmak gerekir.

Nötralleşme Tepkimeleri

SANATSAL BİLGİ

25/06/2017