6. SINIF DAMARLARIN YAPISI VE GÖREVİ
6. Sınıflar fen bilgisi dersi. Dolaşım sistemi konusu. Vücutta yer alan damarların yapı ve görevleri. Atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar.
Damarlar
Besin, oksijen ve hücreler için gerekli olan diğer maddeleri vücudun tüm doku ve organlarına ileten yapılara damar adı verilir.
Damarlar 3 çeşittir; atardamar, toplardamar, kılcal damar. Atardamarlar kalbin pompaladığı kanı vücuda dağıtır ve dokularda yerini kılcallara bırakır. Toplardamarlar kılcal damarlardan topladığı kanı kalbe getirir. Kılcal damarlar ise ana damar hatlarıyla dokular arasında yer alır. Doku hücrelerinin ihtiyaçları olan besin ve oksijeni kılcal damarlar doku sıvısına bırakır. Kılcal damarlarla hücreler arasında hücrelerarası sıvı bulunur. Bu sıvı ile kılcal damarlar arasında sürekli madde alışverişi gerçekleşmektedir.
Hücreler ihtiyaç duydukları maddeleri doğrudan kılcal damarlardan değil, bu doku sıvısından difüzyon veya aktif taşımayla almaktadırlar. Kılcal damarlar getirdikleri besin, oksijen ve diğer maddeleri doku sıvısına bırakırken doku sıvısında bulunan karbondioksit ve atık maddeleri de alarak toplardamarlara iletmektedir. Böbreklerde kandaki atık maddeler süzülürken, akciğerlerde karbondioksit atılmakta oksijen alınmaktadır. İhtiyaç doğrultusunda karaciğerlere kandan şeker depolanmakta veya kana şeker verilmektedir.
Yukarıda anlatıldığı üzere vücudun her tarafına madde iletimi ve taşınması, atıkların temizlenmesi damarlar ve bu damarlarda akan kan sayesinde gerçekleştirilmektedir.
Atardamarlardan sadece kalbin sağ karıncığından çıkarak akciğere kirli kan götüren damar kirli kan taşır. Diğer atardamarların tamamı temiz kan taşır.
Toplardamarlardan ise akciğerlerden temiz kanı alarak kalbin sol kulakçığına getiren toplardamar temiz kan taşır.
Atardamarlar
Atardamarlar tabakalı bir yapıya sahiptir. En içteki tabakanın iç yüzeyi düzgün ve pürüzsüzdür. Bu yapı kanın kolayca akmasını sağlayacak şekildedir. Atardamarların orta tabakaları kalın ve elastik yapılıdır. Bu yapı damara dayanıklılık ve esneklik kazandırır. En dıştaki tabakaları daha sağlam ve dayanıklı bir yapıdan oluşur. Aynı zamanda bu tabakada kendisine bağlı sinirlerden gelen uyartılarla orta tabakanın kasılıp gevşemesini sağlar.
Atardamarlar kanı rahatça taşıyabilecek şekilde dayanıklı ve sağlam yapıdadır. Aynı zamanda bu damarlar elastik yapıdadır. Bu yapı gerektiğinde damarların genişlemesine ve içindeki boşluğun artmasına olanak taşır. Bu olay önemli durumlarda kısa sürede yoğun bir şekilde kan taşınmasını sağlar.
Atardamarlar kalpten temiz kanı alarak çıkar ve tüm vücuda yayılır. Vücuda dağıldıkça incelirler. Dokularda yerlerini kılcal damarlara bırakırlar. En büyük atardamarı kalpten çıkan ana atardamardır. Bu atardamara aort adı verilmektedir.
Toplardamarlar
Toplardamarlar da atardamarlar gibi tabakalı bir yapıya sahiptir. Ancak toplardamarların çapları atardamarların çaplarından daha büyüktür. Yine toplardamarların duvarları atardamarların duvarlarından daha ince bir yapıya sahiptir.
Toplardamarlarda kan basıncı atardamarlardaki kadar yüksek değildir. Kalp seviyesinin altında bulunan toplardamarlarda kanın geriye kaçmasını engellemek için kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar tek yönlü açılıp kapanabilen kapakçıklardır. Kan yukarı hareket ederken açılan bu kapaklar kan durduğunda kapanırlar.
Toplardamarlar vücutta topladıkları kirli kanı kalbe getirirler. Kirli kan önce kalpten akciğerlere pompalanır. Ardından akciğerlerden kalbe gelen temiz kan buradan tüm vücuda dağılmak üzere atardamarlara pompalanır. Kalbin görevi kanı pompalamaktır. Kan akciğerlerde oksijen alıp karbondioksit verirken, böbreklerde ise diğer atık maddeler süzülür. Karaciğerlerde ise kandaki şeker düzeyi dengelenir. Kan şekerinin dengelenmesi hormonlar aracılığıyla yapılır.
Kılcal Damarlar
Bu damarlar atardamarlardan aldıkları kandaki maddeleri doku sıvısına verirken, doku sıvısından aldıkları maddeleri de kan aracılığı ile toplardamarlara aktarırlar.
Kan en yavaş kılcal damarlarda akar. Kılcal damarlar ince tabakalı ve geniş yüzeye sahiptirler.
6. Sınıf Dolaşım Sistemi Konu Anlatımı
SANATSAL BİLGİ
12/07/2017