6. SINIF HAYVANLARDA ÜREME

6. Sınıflar fen bilgisi dersi. Üreme olayı ve üreme çeşitleri. Eşeyli ve eşeysiz üreme. Hayvanlarda dış ve iç döllenme. Eşeysiz üreme çeşitleri. Konu anlatımı.

Üreme

Bir canlının kendisine benzer yeni canlılar oluşturmasına üreme denir. Üreme olayı neslin devamını sağlar.

İki çeşit üreme şekli vardır, eşeyli üreme ve eşeysiz üreme. 

Eşeyli Üreme

Eşeyli üreme bir erkek ve bir dişi bireyin hücrelerinin birleşmesiyle oluşur. Biri erkekten diğeri dişiden gelen iki hücrenin birleşmesi olayına döllenme denir. Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine yumurta denir. Erkek ve dişi hücrelerin birleşmesi ile oluşan yeni hücreye zigot adı verilir. Zigot gelişerek embriyoyu, embriyo gelişerek yeni bir canlıyı oluşturur.

Eşeyli üremede erkek üreme hücresi yumurta ile birleşir ve yavrunun gelişmesi dişi üreme hücresinden oluşur. Erkek üreme hücresi sadece kromozomları taşır. Dişi üreme hücresi hem kromozom hem de stoplazma, organel gibi yapıları içerir.

Döllenme, sadece aynı türün bireyleri arasında olabilir. Farklı türden bireyler çiftleştirilirse yeni bireyler meydana getiremezler veya oluşan yavrular sağlıklı olmaz ve yaşayamaz.

Hayvanlarda döllenme, dış döllenme ve iç döllenme olmak üzere ikiye ayrılır.

Dış Döllenme

Erkek ve dişi üreme hücrelerinin canlı vücudu dışında birleşmesi ve zigotu oluşturmasıdır. Bunun için bu üreme şekline uygun bir ortam seçilir. Bu üreme çeşidi balık, kurbağa gibi suda yaşayan canlılarda görülür. Bu üreme şeklinde döllenme şansını artırabilmek amacıyla hem dişi hem de erkek birey çok sayıda üreme hücresi bırakır. Ayrıca dişi ve erkek üreme hücrelerinin aynı anda ve aynı yerde bırakılması gerekir.

Bu üreme çeşidinde zigot ve embriyo suda oluşur. Embriyo gelişimini dışarıda tamamlar. Yavru bakımı ya çok az ya da hiç yoktur.

İç Döllenme

Bu döllenme biçiminde erkek ve dişi bireye ait üreme hücreleri, dişi bireyin vücudunda birleşirler. Yumurta hücresi az sayıda sperm hücresi çok sayıdadır. Böcekler, kuşlar, sürüngenler ve memelilerde bu tür üreme görülür.

Kuşlar ve sürüngenler yumurta ile ürerler. Bu canlılarda yumurta vücutta döllenir. Daha sonra vücut dışına çıkarılır ve yumurta içindeki embriyo vücut dışında gelişimini tamamlayarak dünyaya gelir.

Memeli hayvanlarda ise embriyo gelişimini dişi bireyin vücudunda tamamlar. Bu tür canlılarda zigot anne karnında büyüyüp gelişir ve gelişimini tamamladıktan sonra dünyaya gelir.

At, koyun, keçi, aslan gibi canlıların yavruları anne karnında gelişir.

Eşeysiz Üreme

Bir canlının başka bir canlıya ihtiyaç duymadan kendi başına yavru bireyler oluşturmasına eşeysiz üreme denir.

Beş çeşit eşeysiz üreme biçimi vardır.

1- Tomurcuklanma Yolu ile Üreme

Ana gövdeden meydana gelen tomurcuk biçiminde bir çıkıntının büyüyerek yeni bir canlı oluşturması olayıdır.

Tomurcuklanma yolu ile üreyen bireyler mitozla oluşmuşlardır ve ana canlının özelliklerini aynen taşırlar. Bu tür üremede ana canlı çekirdeğini eşler. Çekirdeğin biri yavru hücreye geçerken, diğeri ana canlıda kalır. Bu şekilde üreyen her birey yeni bir canlı meydana getirir ve yeni bireyler oluşturmaya devam eder.

Hidra, mercan, sünger gibi canlılar bu yolla ürerler.

Tomurcuklanma yolu ile üreyen bireyler ana canlıdan ayrılmazlarsa koloni oluştururlar.

2 - Rejenerasyonla Üreme

Bu üreme türünde canlı vücudundan kopan bir parça büyüyüp gelişerek yeni bir canlı meydana getirir. 

Sünger, denizyıldızı, halkalı solucanlarda bu tür üreme görülür. Bu canlılardan kopan parça eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bir canlı meydana getirmektedir.

3 - Bölünme Yolu İle Üreme

Tek hücreli bir canlının bölünerek kalıtsal özellikleri kendisininki ile aynı yeni bir birey oluşturmasıdır. Bakteri, öglena, amip ve mavi –yeşil algler bu şekilde ürerler.

4- Partenogenez

Bazı hayvanların meydana getirdiği yumurtadan döllenme olmadan yeni bir bireyin oluşmasıdır. Bazı kertenkele türlerinde, bal arılarında ve su pirelerinde görülür.

Bal arılarında yumurtalar döllenmezse erkek arılar, döllenirse dişi arılar meydana gelir. Yumurtanın döllenip döllenmeyeceğine kraliçe arı karar verir.

5- Sporla Üreme

Sporlar özelleşmiş üreme hücreleridir. Bu hücreler olumsuz ortam koşullarına karşı dayanıklıdır. Sporlar döllenme olmadan yeni bir birey meydana getirme özelliğine sahiptirler.

Bu döllenme şekli tohumsuz bitkilerin üremesinde görülür. Sıtma hastalığına sebep olan plazmodyum da sporla çoğalmaktadır.

SANATSAL BİLGİ

16/08/2017