Özel Ders

6. SINIFLAR SOLUNUM SİSTEMİ

6. Sınıflar fen bilgisi dersi. Solunum sistemi ve görevleri. Solunum sistemini meydana getiren organlar. Soluk alıp verme olayı. Konu anlatımı.

Vücudumuzdaki organların çalışması ve görevlerini yapması için, hareket edebilmemiz, koşabilmemiz, düşünebilmemiz için her zaman enerji gereklidir. Vücudumuz bu enerjiyi tükettiğimiz besinlerden sağlar. Bu besinler sindirim sisteminde sindirildikten sonra kana karışır. Kan ile tüm vücuda dağılan bu besinlerde glikoz, mineral, vitamin gibi maddeler bulunur. Bu maddeler hücreler tarafından ihtiyaçları doğrultusunda kullanılırlar. Hücreler kanda bulunan glikozu enerji ihtiyaçları için kullanırlar.

Hücrelerin enerji üretebilmeleri için glikozu oksijenle yakmaları gerekmektedir. Hücreler bu nedenle oksijene ihtiyaç duyar. Herhangi bir doku bir süre oksijensiz kalırsa canlılığını yitirir.

Hücrelerin ihtiyaç duyduğu oksijen vücuda solunum sistemi tarafından alınarak iletilir. Ağız ve burun ile alınan havada bulunan oksijen akciğerlerden kana geçer ve vücuda dağıtılır. Besinlerin yakılması sonucu oluşan karbondioksit ise yine akciğerlere getirilerek buradan ağız ve buruna gönderilir ve dışarı verilmesi sağlanır.

Dışarıdan oksijenin alınarak kana verilmesine soluk alma, kanda bulunan karbondioksitin dışarı atılmasına soluk verme denilir.

Solunum sistemini meydana getiren organlar; Ağız, burun, yutak, soluk borusu ve akciğerlerdir.

Ağız ve Burun

Ağız ve burun solunum sisteminin dış ortamla bağlantı sağlayan organlarıdır. Burun hem koku alma duyusu organı hem de solunum organıdır. Burunda bulunan mukus salgısı bir filtre gibi çalışarak alınan havadaki toz, kir ve mikropları süzerek akciğerlere temiz havanın gitmesini sağlar. Bu nedenle burun ile nefes almak daha sağlıklıdır.

Burun aynı zamanda dışarıdan alınan havayı ısıtarak akciğerlere vücut sıcaklığına uygun sıcaklıkta havanın gitmesini sağlar.

Burunda burun kılları, burun kanalları ve mukus salgısını üreten mukoza tabakası bulunur.

Yutak

Ağız ve burundan sonra gelen kısım yutaktır. Yutak, ağız, burun, gırtlak ve yemek borusu arasındaki bağlantıyı sağlar. Küçük dil ve bademcikler yutakta bulunur.

Gırtlak: Yutaktan sonra gelen gırtlak besinlerin yemek borusuna, havanın ise akciğerlere gitmesini sağlayan bir sistemdir. Ses telleri gırtlakta bulunur ve soluk alıp verirken bu teller titreşerek ses çıkarır.

Soluk Borusu

Dışarıdan alınarak gırtlağa kadar gelen havanın akciğerlere iletilmesini sağlayan boruya soluk borusu denir.

Gırtlak ile akciğerler arasında yer alan 10 12 cm uzunluğunda, 2 – 2,5 cm çapında bir borudur. Soluk borusunun iç yüzeyi de mukus tabakası ile kaplıdır. Bu tabakada burunda olduğu gibi havadaki toz ve zararlı maddeleri filtre eder. Soluk borusunda bulunan siller yabancı maddelerin dışarı atılmasını sağlar.

Soluk borusu at nalı şeklinde kıkırdak halkalardan meydana gelir. Bu yapı soluk borusunun devamlı gergin ve açık kalmasını sağlar.

Bronşlar: Soluk borusu akciğerlere gelince iki kola ayrılır ve her bir kol bir akciğere gider. Bu kolların her birine bronş adı verilir. Bronşlarda soluk borusu gibi kıkırdak halkalardan oluşur.

Bronşcuklar: Akciğerlere giren bronşlar akciğerler içerisine dallanmalar yaparlar. Bu dallanmış borucuklara bronşçuk denir.

Akciğerler

Göğüs boşluğunda sağ ve sol tarafta birer tane olmak üzere iki adettir. Sağ akciğer 3 lobdan, sol akciğer 2 lobdan oluşmuştur. Kalp sol akciğerin altında bulunur. Akciğerler kalp ile beraber diyaframın üzerinde yer alır.

Akciğerlerin üzerinde içi özel bir sıvı ile dolu olan çift katlı bir zar bulunur. Bu zar akciğeri hem korur hem de nemli tutar.

Akciğerlerde bronşçukların ucunda alveol adı verilen hava kesecikleri bulunur. Bu hava kesecikleri kılcal kan damarları ile sarılmıştır. Akciğerlerdeki oksijen bu hava keseciklerinden kana verilir. Kandaki karbondioksit de yine bu hava keseciklerinden alınarak dışarı atılır.

Solunuma Yardımcı Organlar

İnsanda göğüs kasları, kaburga kemikleri ve diyafram solunuma yardımcı organlardır. Akciğerlerin kasılıp gevşeme özelliği yoktur. Soluk alıp verme olayı kaburgalar arası kaslar ve diyafram kasının kasılıp gevşemesiyle gerçekleştirilir.

Soluk Alma: Soluk alırken kaburgalar arası kaslar ve diyafram kası kasılır ve göğüs kafesi dışa doğru genişler. Böylece akciğerlerin hacmi artar ve akciğerlerdeki hava basıncı dışarıdaki havanın basıncından küçük olur. Bu sayede dışarıdaki hava akciğerlere dolar. Akciğerlere gelen havada bulunan oksijen bronşçukların ucunda bulunan alveollerden kana geçer. Kanda bulunan karbondioksit ise alveollere verilir.

Soluk alırken hava, ağız ve burnumuzdan girerek gırtlağa gelir. Gırtlaktan soluk borusuna geçen hava soluk borusundan bronşlara, bronşlardan bronşçuklara dolar. Bronşcukların ucunda alveoller bulunur. Alveoller kılcal kan damarları ile sarılı yapılardır. Oksijen alveollerden kana geçer. Kana geçen oksijenin bir kısmı kandaki hemoglobin tarafından tutulurken bir kısmı ise kanda çözünmüş olarak taşınır. Tüm vücuda dağılan oksijen hücreler tarafından enerji üretiminde kullanılır.

Soluk Verme: Soluk verme olayında diyafram kası ve kaburgalar arası kaslar gevşer. Bu kasların gevşemesiyle akciğerlerin basıncı dışarıdaki havanın basıncından büyük olur. Böylece akciğerlerdeki hava dışarı verilir.

Besinlerin oksijen ile yakılması ile meydana gelen karbondioksit, kan tarafından alınarak akciğerlere getirilir ve alveollere bırakılır. Alveollerden bronşçuk ve bronşlara geçen karbondioksit soluk verme olayı ile dışarı atılır.

Akcigerler